Hoa Kỳ và thế trận Cờ Vây đối với Trung Quốc
·
15 tháng 10 2018
Cuộc chiến Cờ Vây của Hoa Kỳ đang lôi kéo các
đồng minh và đối tác nhằm cô lập Trung Quốc cả về kinh tế và quân sự, theo
một ý kiến từ Hoa Kỳ.
Bài diễn văn hôm 04/10
của Phó Tổng thống Mike Pence khiến một số người ở Trung Quốc coi như 'lời
tuyên chiến' từ Chính phủ Trump nhắm vào Trung Quốc từ thương mại, công nghệ
tới quân sự và ý thức hệ.
BBC phỏng vấn tiến sỹ Phạm Đỗ Chí từ Florida về các diễn biến mới
nhất liên quan đến quan hệ Mỹ - Trung và vấn đề hướng đi của Việt Nam.
Câu hỏi đầu tiên là nhìn từ Hoa Kỳ, đây là vấn đề hai
ông Trump-Pence muốn hướng tới cử tri Mỹ trước bầu cử giữa kỳ, hay
thực sự nhắm vào Trung Quốc, và nếu đó là ý định của họ thì có lý do gì về
chiến lược?
TS Phạm Đỗ Chí: Không chỉ bài diễn văn của Phó Tổng thống Mike Pence ngày 4/10
(tại Viện Hudson), mà bài diễn văn "nảy lửa" ngay trước đó của chính
Tổng thống Donald Trump tại phiên họp khoáng đại thường niên của Liên Hiệp Quốc
đã nêu lên những vấn đề tệ hại của các quốc gia theo đường lối Xã hội Chủ
nghĩa trên toàn cầu, và kêu gọi các quốc gia đang phát triển nên tránh xa CNXH,
đã lần nữa làm nổi bật sự trở lại của cuộc 'Chiến Tranh Lạnh Mới'.
Ông Trump đã cho khởi
xướng chiến lược này ngay từ thời gian tranh cử của ông trong nội bộ Đảng Cộng
hòa nhất là từ giữa năm 2016, gói ghém đơn giản trong khẩu hiệu làm Mỹ Đứng Đầu
Trở Lại ("Make America Great Again") hay sau này trong 21 tháng đã
làm Tổng thống, ông luôn dùng lời kêu gọi Nước Mỹ trên hết ("America
First") như nguyên tắc cốt lõi cho các chính sách quốc gia hệ trọng.
Rõ ràng đó là chiến
lược chỉ đạo của cặp ứng cử viên Trump-Pence nay thành hiện thực trong cương vị
lãnh đạo, nhằm củng cố vai trò lãnh đạo của cường quốc số một thế giới, tương
phản hẳn với ngoại giao mềm của cựu Tổng thống Barack Obama đi xin lỗi khắp thế
giới về vai trò sai lầm của Mỹ khi tỏ ra là lãnh đạo thế giới, là cảnh sát viên
lo duy trì trật tự thế giới và đôi khi gây nhiều điều tai hại cho an ninh thế
giới…
Vẻ mềm mỏng của ông
Obama được vài nước tỏ ra yêu thích như cuộc đón tiếp nồng nhiệt ở Việt Nam nói
là "ông bình dân gần gũi", nhưng ngược lại bị Trung Quốc coi khinh ra
mặt với các nghi thức tiếp đón ông nhạt nhẽo lúc đến thăm Trung Quốc và
"không đúng tầm nghi lễ đáng dành cho một nguyên thủ Hoa Kỳ", theo
một số tờ báo bên Mỹ chê ông.
Hiện nay thì khác,
chiến lược của ông Trump có thể coi như "một viên đá nhắm hai con
chim", vừa nhấn mạnh vị thế của Mỹ trên thế giới trong cuộc thương chiến
hiện tại với Trung Quốc, vừa nhắm cả vào cuộc bầu cử giữa kỳ tại Mỹ vào tháng
11 sắp tới, cho cử tri Mỹ thấy "oai lực" của Đảng Cộng hòa dưới sự
lãnh đạo của một nguyên thủ có lập trường và ý thức hệ chính trị rõ ràng, với
một lịch trình chính sách (policy agenda) cụ thể được thực hiện đúng theo như
tuyên bố lúc tranh cử.
BBC:Nói đến chiến tranh thương mại, bước tiếp theo của Mỹ là
gì, và các sáng kiến về chính sách họ được tính toán trong bối cảnh giá dầu,
giá vàng, USD cũng biến động như thế nào, ông có thể giải thích rõ hơn?
ở Cleveland, Ohio tháng 3/2016
TS Phạm Đỗ Chí: Chiến tranh thương mại của Mỹ với Trung Quốc đã đi vào giai đoạn
2 sau khi khởi xướng cuộc chiến tài chính tiền tệ đã làm tiền Trung Quốc (NDT)
giảm đi 8% và thị trường chứng khoán TQ giảm quanh mức 25% từ tháng 4/18, song
hành với việc áp thêm thuế mới 10% trên 200 tỷ đô hàng nhập khẩu từ Trung Quốc.
Bước tiếp được nhiều
giới dự báo là Mỹ sẽ áp thuế cao hơn là 25% trên 200 tỷ đô hàng nói trên, và
Tổng thống Trump còn tuyên bố sẵn sàng áp thuế vào khối 276 tỷ đô hàng nhập còn
lại từ TQ, theo thống kê nhập khẩu năm 2017.
Nếu được tung ra thực
hiện, đây sẽ là đòn quyết liệt nhất của Mỹ, phụ trợ thêm thế Cờ Vây toàn diện
đang dần được Mỹ siết chặt với TQ, ngoài các nước cờ nhấn mạnh ý thức hệ, (về
chủ nghĩa xã hội), phong tỏa công nghệ, chính trị và quân sự.
Cần chú ý thêm vài
biến động trong nền kinh tế thế giới hay thị trường tài chính quốc tế có thể
đang xảy ra do chiến lược trên đây của Mỹ, hay như hậu quả liên hệ sắp tới.
Giá dầu có thể được
giữ ở mức cao hiện tại hay lên hơn nữa với hỗ trợ của Mỹ để giúp Nga phục hồi
và củng cố nền kinh tế đang yếu kém do sự cô lập hóa của Âu châu có Mỹ hỗ trợ
một phần (sau vụ Crimea), và phần khác để hỗ trợ Saudi Ả Rập và khối OPEC nhằm
cô lập Iran là chính sách mới ở Trung Đông của Mỹ do Tổng thống Trump đề ra,
tương phản với chính sách của cựu Tổng thống Obama.
Song hành với giá dầu
cao, có những dấu hiệu cho thấy giá vàng có thể đảo ngược bắt đầu khuynh hướng
tăng (uptrend), lần đầu từ nhiều năm nay đã sụt giảm sau khi đạt đỉnh cao trên
1900$/ounce vào năm 2009. Nguyên do là mức lạm phát có thể tăng trên 2% ở Mỹ
khiến đồng USD có thể bắt đầu suy yếu sau khi đạt đỉnh cao từ vài năm nay, nhất
là trong những tháng đầu năm 2018.
Giới đầu tư hay nhất
là đầu cơ quốc tế cũng có thể bị kích động bởi dân chúng Trung Quốc đang chạy
tẩu tán ra khỏi tiền Nhân dân tệ mua USD, Euro, tiền yen và nay là vàng (nơi
giữ tài sản quen thuộc của dân Á đông) mà giá đã xuống quá thấp so với giá dầu
đang lên cao. Hiện tượng này giống như lúc giá vàng bắt đầu tăng lên các năm
2004-2005.
BBC: Tờ The Economist ở Anh vừa chạy headline nói về The Next
Recession(Suy thoái lần sau) trên thế giớivà cho là chính phủ Trung Quốc đang
gặp khó khăn, phá giá đồng Nhân dân tệ cũng khó, mà để
giá tiền này cao thì xuất khẩu tiếp tục bị Trump đánh vào bằng thuế
quan(tariffs), theo ông vấn đề có đúng thế không? Và cả sự phong tỏa công nghệ
với Trung Quốc nữa, ảnh hưởng sẽ ra sao?
TS Phạm Đỗ Chí: Khá nhiều kinh tế gia nổi tiếng đều cũng đang lên tiếng như báo
The Economist về nguy cơ "The Next Recession" thế giới khó thể tránh,
bắt đầu bằng đầu tầu Mỹ, sau khi sự phục hồi rồi tăng trưởng của kinh tế Mỹ đã
kéo dài từ 2009. Trong sự nghiệp một nhà kinh tế, tôi luôn cố tránh tiên đoán
về trồi sụt của chu kỳ kinh tế hay kinh doanh (economic or business cycle) của
Mỹ dựa trên dự báo của vài nhà kinh tế nổi tiếng hay dùng các mô hình kinh toán
(econometric models).
Trái lại 'nhà tiên
tri' về kinh tế mà tôi tin tưởng suốt vài chục năm qua là thị trường chứng
khoán Mỹ, thường đi trước diễn tiến của nền "kinh tế thực" (the real
economy) khoảng 6-9 tháng. Tôi vẫn đợi thêm diễn tiến của chỉ số DJ Index và
S&P 500 ra sao trong vài tháng nữa để suy đoán suy thoái kinh tế Mỹ sắp
diễn ra chưa và sẽ nặng hay nhẹ?
Nhưng tôi đồng ý với quan
điểm trên của báo The Economist là Trung Quốc đang bị Mỹ kẹp chặt, với thuế
quan tiếp tục áp dụng mạnh mẽ và lan tỏa, kèm thêm sự chặn đứng việc mua hay ăn
cắp công nghệ của TQ với các hãng Mỹ. Thí dụ tê liệt mới đây của hãng ZTE của
TQ là rất rõ ràng. Mỹ đang kèm theo sự phong tỏa tương tự với hãng Huawei.
TQ khó mà ngăn chặn sự
phá giá của đồng CNY (NDT), do ảnh hưởng tâm lý "tẩu tán tài sản" của
dân chúng, và nhất là các hãng xưởng muốn chạy ra khỏi Trung Quốc để đầu tư
sang các nước khác. Tiền CNY đã mất giá 8-9% sau hai đợt đầu của cuộc thương
chiến; nếu Mỹ đánh tiếp thuế quan 25% lên 200 tỷ hàng nhập Trung Quốc trước
cuối năm, tiền CNY có thể mất giá thêm 10% theo nhiều dự đoán. Và nếu áp thuế
lên cả 276 tỷ đô hàng nhập còn lại từ TQ, tiền CNY sẽ xuống dốc không phanh?
Về chiến lược thương
mại tiền tệ này của Mỹ với Trung Quốc, có thể ví như Mỹ không cần can thiệp
bằng sức mạnh quân sự vào Trung Quốc, nhưng thực sự đang gửi cả 100 sư đoàn
'quân biết nói tiếng Hoa' vào lãnh thổ TQ: đó chính là những người dân Trung
hoa tháo chạy bằng tiền CNY để mua đô la Mỹ, euro, yen… như đã thấy, và sắp sửa
tới đây có lẽ là vàng nếu USD có dấu hiệu suy yếu kéo dài?
BBC:Về chính trị và quân sự, chính
quyền Trump hiện có bài gì đối với Trung Quốc và việc gây sức
ép với Bắc Kinh có được đồng thuận của lưỡng đảng trong Quốc Hội không?
Nước nào là đồng minh của Mỹ trong trận cờ này?
TS Phạm Đỗ Chí: Như đã đề cập bên trên, Donald Trump chủ trương 'gần Nga xa
Trung Quốc', trái ngược hẳn với thời 1971-72 lúc Tổng thống Richard Nixon cùng
'đạo diễn' Henry Kissinger tìm cách giãn xa Moscow và chạy sang Bắc Kinh, ve
vãn mở cửa thị trường khổng lồ của Trung Quốc cho hàng Mỹ và cũng nhờ họ giúp
một tay để rút chạy ra khỏi Chiến tranh Việt Nam, kể cả bằng cách hy sinh bỏ
rơi hẳn 'đồng minh một lúc' là VNCH.
Việc giúp giữ giá dầu
thế giới ở mức cao như nói trên là để 'giúp Nga đánh Hoa' vì kinh tế Trung Quốc
luôn cần nhập khẩu một khối lượng dầu lớn để tăng trưởng.
Nhưng quan trọng nhất
về nước cờ chính trị để chống Trung Quốc của Tổng thống Trump là các tuyên bố
ngạo mạn gần đây của Trung Quốc là họ sẽ tiến dần đến vị trí cường quốc số một
thế giới thay Mỹ, và "mọi thứ sẽ làm ở Trung Hoa vào năm 2025".
Các tuyên bố này và âm
mưu thống lĩnh khu vực từ trước đây của Trung Quốc nay đã lộ ra trên tầm mức
thế giới, và viễn ảnh "một anh châu Á thắng thế người Âu Mỹ và thống lĩnh
thế giới" là không thể chấp nhận được với Tây Phương, và đã đánh thức toàn
Âu châu với niềm tự hào văn hóa truyền thống , cũng như làm nước Mỹ chợt tỉnh
dậy sau nhiều năm lầm lỗi do chính sách sai lầm thiên về Trung Quốc của
Nixon-Kissinger và các chính sách mềm yếu của thời Obama với Trung Quốc.
Tuy có nhiều khác biệt
giữa các ứng cử viên hai Đảng Cộng hòa và Dân chủ, nhất là trước cuộc bầu cử
gay go giữa kỳ tới đây, nhưng chính sách chống Trung Quốc có vẻ đang được sự
ủng hộ rộng rãi của lưỡng đảng trong Quốc hội Mỹ, phản ánh dư luận quần chúng
yểm trợ cuộc chiến thương mại với Trung Quốc, do những bất công quá rõ từ nhiều
năm trong chính sách thương mại quốc tế của Trung Quốc, nhất là với Mỹ.
Bất chấp những ve vãn
hay ngay cả mua chuộc của Trung Quốc, liên minh thương mại quốc tế mà họ muốn
thành lập để chống Mỹ đã thất bại nặng nề. Ngược lại, một liên minh mới gồm
Canada, Mexico, EU, Nhật Bản và Hàn Quốc đang thành hình chống lại chính sách
thương mại của TQ.
Trong bản hiệp định
mới giữa Hoa Kỳ và Canada với Mexico, thay cho NAFTA và có lợi cho Mỹ hơn
trước, đã có thỏa thuận quan trọng (Mỹ đạt được) là bất cứ thành viên nào cũng
không có quyền thỏa thuận một hiệp định thương mại tự do với một nền kinh tế
phi thị trường, mà hàm ý chính là Trung Quốc vì nước này vẫn chưa được thế giới
hay tổ chức WTO coi là nền kinh tế thị trường.
Trong hiệp định sắp
đạt thỏa thuận với EU và Nhật Bản, cũng chấp nhận nhiều "nhường nhịn"
với Mỹ, một điều kiện tương tự đề phòng Trung Quốc cũng sẽ được đặt ra.
Sau cùng về quân sự,
rõ ràng là bản Luật mới về quân sự mà QH Mỹ vừa thông qua, với ngân sách lớn
cho các can thiệp tương lai của Mỹ, cùng với các quyết định quân sự quan trọng
cùng lúc của Mỹ trong vòng một tuần lễ (23-30/9/18), gồm: cho máy bay B-52 thị
sát vùng Biển Đông; tập trận Thủy quân lục chiến ngoài khơi; và nhất là cho tàu
Decatur tiến vào vùng di chuyển hàng hải tự do để "nắn gân Trung
Quốc" và bị chính chiến hạm Lan Châu cắt mặt cách 41m, gây phản ứng dọa
nạt mạnh mẽ của Ngũ Giác Đài, đã là xác định hùng hồn và mạnh mẽ mà theo tôi có
thể khiến Việt Nam có phần yên tâm hơn về sự cương quyết can thiệp của Mỹ ở
Biển Đông. Á vừa qua
Hoa Kỳ trong tương lai
muốn bắt buộc Trung Quốc tôn trọng luật di chuyển hàng hải tự do trong vùng,
phủ nhận và ngăn chặn 'Đường Lưỡi Bò' ở Biển Đông. Tin mới nhất cho hay Thượng
viện Mỹ đã thông qua Đạo luật cho phép Mỹ cắt đứt Đường Lưỡi Bò đó của Trung
Quốc ở Biển Đông. May mắn chăng là VN có thể ở vào thế Bất chiến tự nhiên
thành?
BBC:Cuối cùng, Việt Nam cần chọn cách đi gì khi cuộc
xung khắc Mỹ- Trung đang tăng đà? Các chính sách lớn của Việt Nam có
gì đúng, sai?
TS Phạm Đỗ Chí: Đây là một đề tài lớn và quan trọng cần đề cập trong một bài
bình luận riêng biệt. Nhưng một cách tóm tắt, Việt Nam có thể hưởng lợi lớn
trong cuộc thương chiến Mỹ -Trung Quốc hiện tại bằng cách thay thế cho nhiều
hàng nhập từ Trung Quốc vào Mỹ.
Nhưng nói thế, không có nghĩa là Việt Nam nên để các hãng Trung
Quốc tràn vào Việt Nam để thay nhãn 'Made in China' bằng
'mác Việt Nam giả' để xuất sang Mỹ. Qua các tiếp xúc riêng ở Hoa Kỳ, tôi có
thể khẳng định là các giới chức Mỹ rất cảnh tỉnh với 'âm mưu' này của Trung
Quốc, và giống như trường hợp thép nhập từ Việt Nam, họ có thể sẵn sàng áp
thuế rất cao đến 25% với các mặt hàng Việt Nam hay ngay cả chặn hẳn hàng 'mác
giả Việt Nam thay mác Trung Quốc' lúc vào cửa khẩu Mỹ.
Trong tinh thần này,
Thông tư 19 của Ngân hàng Nhà nước từ ngày 12/10/18 cho phép tiền CNY (NDT) vào
bảy tỉnh biên giới (và sau này có thể lan tràn khắp VN), là một quyết định
chính sách sai lầm cần rút lại ngay, trước khi có tác động làm hàng Trung Quốc
tràn thêm ồ ạt vào Việt Nam, và làm lũng đoạn chính sách tiền tệ, ngoài vấn đề
nghiêm trọng là vi hiến và xâm phạm chủ quyền quốc gia.
Con đường rõ ràng để
đi là cải cách thể chế, tăng cường tính thị trường của nền kinh tế, khuyến
khích khu vực tư nhân trong sản xuất và lập các thương hiệu, chuỗi sản xuất mới
và riêng biệt.
Nhìn xa hơn, với chính
sách mới của Mỹ khuyến khích phát triển khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương,
Việt Nam có thể hưởng lợi lớn về cả chính trị và kinh tế thương mại bằng cách
tham gia một liên minh mới với vài nước chính ở Đông Nam Á (không nhất thiết
phải là ASEAN-- vì khối này có Lào và Campuchia đã nghiêng hẳn về TQ), cùng Ấn
Độ, Úc và New Zealand để phát triển ngoại giao và thương mại vùng, đặt thế đứng
vững chãi nhằm tăng cường thương mại bền vững với Mỹ.
Không loại trừ trường
hợp Mỹ có thể đề nghị tái lập TPP với vài điều kiện mới, để cô lập Trung Quốc
thêm nữa ngoài vòng mua bán bùng nổ của châu Á với Bắc Mỹ và khối EU.
Trong việc cần tạo thế
cân bằng chính trị giữa hai sức mạnh khổng lồ Trung-Mỹ, hay nôm na thường gọi
là thế "đu dây" của Việt Nam, sẽ là lỗi lầm nghiêm trọng nếu Việt
Nam ngả về Trung Quốc vì nỗi sợ truyền thống hay do nhu cầu ngắn hạn, tình
huống trong nội bộ.
Đó có thể là thế
"Chẳng Đặng Đừng" duy nhất của Việt Nam mà đa số người dân đang có
vẻ ủng hộ mạnh mẽ, mong muốn đất nước tiến tới, cho một tương lai độc lập phú
cường.
Các bài đã đăng của tác giả Phạm Đỗ Chí, Tiến sĩ kinh tế (Wharton
School, University of Pennsylvania), cựu chuyên viên IMF:
Xem thêm chủ đề chiến tranh
thương mại:
No comments:
Post a Comment