CHỢ ĐỜI 1975
Nguyễn Thị Thanh Dương.
Chị Bông ngồi trước cửa hàng bán cà phê nước giải
khát của nhà mình, cái bàn bày vài chai bia, chai nước ngọt, hũ chanh muối và
vài món ăn vặt kèm cho người uống bia là chùm nem chua, là hũ đậu phộng rang.
Bên cạnh bàn là một tủ thuốc lá.
Thời buổi bao cấp sau 1975 hàng quán quốc
doanh hay tư nhân đều lèo tèo xơ xác như nhau. Nhất là hàng quốc doanh món nào
có gía thì nhân viên cửa hàng và con buôn vơ vét trước, còn những mặt hàng hoặc
xấu kém chất lượng hoặc đắt hơn gía ngoài chợ đen thì vẫn nằm chình ình
trong cửa hàng ngày nọ tháng kia như hàng…triển lãm...
Những chai bia, nước ngọt được sản xuất từ những hẻm
nhỏ vô danh nào đó của quận Phú Nhuận, quận Gò Vấp.
Người ta đồn rằng bia này được làm từ lên men trái
cây, có tin độc địa hơn là làm từ lên men vỏ trái dứa, trái thơm vứt ê hề ngoài
đường ngoài chợ.
Chẳng ai biết thực hư ra sao nhưng nhìn các loại bia
lên men mang nhãn hiệu đàng hoàng nào Hải Âu, Lúa Vàng, Hướng Dương,
Trường Sơn..v..v. vẫn đẹp mắt, rót bia ra ly vẫn sủi bọt với màu vàng óng ánh,
uống vào có mùi bia và say xỉn như bất cứ loại bia chính hiệu nào.
Lại nghe đồn một nhạc sĩ nổi tiếng trước 1975 cũng
sản xuất loại bia trái cây lên men này ở quận Phú Nhuận . Nếu đúng như thế thì
ông viết nhạc hay mà làm bia cũng tài, chị Bông bán bia của ông với lòng
ngưỡng mộ cả hai thứ.nhạc và bia.
Còn những chai nước ngọt cũng đủ màu đủ mùi vị cam
vàng, bạc hà, nước chanh và không cần nhãn hiệu vẫn đắt hàng vì nhu cầu
tiêu dùng của người dân.
Nhà nước đã xử dụng lại hãng B.G. I trước kia
thành nhà máy quốc doanh sản xuất nước ngọt nhưng không là bao lại nắm
quyền quản lý chỉ thỉnh thoảng bán giới hạn theo tiêu chuẩn đầu người trong cửa
hàng bách hóa, người mua phải mang cái ca nhựa hay bất cứ thứ gì có thể đựng
được, cô nhân viên bán hàng sẽ khui chai nước ngọt tại chỗ đổ ra ca nhựa cho
người mua để họ giữ chai không lại.
Uống được chai nước ngọt phải vất vả tủi hờn thế mà
tháng có tháng không thì chẳng thấm thía vào đâu cho nên cả người bán lẫn người
mua đều vui vẻ với bia nước ngọt ngoài luồng do tư nhân sản xuất,
Thỉnh thoảng báo chí đăng tin có ông uống bia trái
cây lên men qúa nhiều lăn đùng ra ói mửa ngất ngư, nhưng ai sao kệ ai, người ta
vẫn cứ uống.và còn dí dỏm gọi bia lên men là “Bia lên cơn”
Bia lên men chị Bông lấy về vẫn được khách
hàng ưu ái gọi mua mỗi khi đến quán.
Ngoài những loại bia rẻ tiền ấy quán chị Bông có bán
bia 33 nhưng khách hàng dành cho loại bia đắt tiền này không là bao.
Khách hàng là những công nhân nhà máy Z751, X28,
Z755 và cư dân quanh khu vực này. Những nhà máy hãng xưởng mang tên những con
số và chữ nghe như mật mã, ký hiệu của điệp viên tình báo là tên
mới của những xưởng quân cụ, xưởng quân nhu và truyền tin cũ trước 1975.
Bà Tư Cam từ xóm trong bưng mâm bánh bông lan le te
đi tới quán chị Bông ghé vào mời chào như thường ngày::
- Cô
Bông, hai mẹ con mở hàng giùm tui hai miếng bông lan đi.
Thường thì thằng cu Bi con út chị Bông hay luẩn quẩn
ở đây, chị Bông mua bánh bông lan hai mẹ con ăn, hôm nay nó ở nhà trong không
ra cửa hàng chơi với mẹ,
Bà Tư Cam đon đả:
- :Cô
Bông mở hàng là tui bán lẹ lắm. Mua hai miếng nha cô Bông?
- Thằng
cu Bi không có đây, bác bán cho tôi một miếng thôi
Thế là chị Bông mua một miếng bánh cho bà hàng xóm
vừa lòng. Bà Tư Cam đã xoay đủ nghề sau 1975. Nhà nghèo khổ, con đông, ít vốn,
nghề của bà chỉ là gánh hàng rong, ban đầu là gánh bánh canh, vốn teo lại không
đủ tiền mua giò heo bà bán bún riêu cua cho nhẹ vốn, sau cụt vốn chỉ còn mâm
bánh bông lan mà nghe nói tiền đường tiền bột làm bánh bà còn mua thiếu chị
chạp phô trên chợ.
Bà Tư Cam làm ra bánh bông lan đẹp tài tình, chị
Bông đã có lần ngồi chầu chực xem bà làm bánh bông lan để bắt chước, bà đập
trứng vịt ra cái thố đất và dùng cái lò so đánh trứng khá lớn nên đánh một hồi
là trứng nổi xốp lên. Sau khi trộn đường bột, bột nổi bột thơm vani bà nướng
bánh bằng nồi gang, để than dưới nồi và trên nắp nồi, khi bánh chín tỏa ra mùi
thơm phức, ổ bánh màu vàng nở phồng , bà Cam để nguội cắt ra từng miếng để bán
lẻ.
Bà Tư Cam đưa miếng bánh cho chị Bông và hỏi một
câu…muôn thuở:
- Thằng
nhỏ đi thăm ba nó lần nào chưa?
Bà Cam chắc là muốn hỏi chuyện cho đẹp lòng chị Bông
để trả công ngày nào chị cũng mua mở hàng cho bà đắt hàng, bà nhà quê thật thà
chân chất, vụng về không biết nói câu gì khác hoặc trong thâm tâm bà luôn áy
náy thương cảm cho cảnh người chồng người cha đi tù cải tạo nên bà đã hỏi câu
này mấy lần mà hôm nay lại hỏi, ý bà muốn nói thằng Bi, chị Bông đã sinh nó
tháng 8 năm 1975 khi chồng đang đi tù cải tạo:
- Cháu còn bé đi đường xa sợ mệt, chắc sang năm tôi
cho cháu đi thăm bố bác Tư ạ
Bà lại than một câu mà chị Bông cũng đã nghe mấy
lần::
- Thiệt là tội, con mấy tuổi mà cha con chưa
biết mặt nhau.
Bà Tư Cam lại bưng mâm bánh bông lan đi te te
về phía cổng nhà máy, chỉ vài tiếng là sạch mâm bánh bà lại về nhà lấy tiếp ổ
bánh khác ra bán kiếm thêm đồng lời phụ với lương công nhân ít ỏi của ông
Tư Cam .
Quán không có khách, chị Bông vừa ăn bánh vừa nghĩ
lời bà Tư Cam vô tình còn vương lại trong lòng chị làm chị chạnh lòng suy nghĩ
thêm....
Những gia đình có chồng con, em đi “học tập cải tạo”
mỗi nhà mỗi cảnh, mỗi người phải kiếm sống theo hoàn cảnh của mình..
Bà chị họ tên Xu than thở và so sánh với chị Bông
may mà chị Bông có nhà mặt tiền còn có chỗ bán hàng kiếm đồng ra đồng vào chứ
nhà chị Xu trong xóm chẳng biết làm ăn gì, trước kia chị là công chức sau 1975
bị thôi việc vì chồng là sĩ quan “ nguỵ”
Suy nghĩ đủ kiểu chị Xu nghĩ ra “nghề” cầm đồ ngay
tại nhà, chẳng cần mặt tiền mặt bằng gì cả.
Chị Xu đã mạnh dạn bán mấy lạng vàng làm vốn, không
ngờ khách càng ngày càng đông, ban đầu là hàng xóm gần rồi tới hàng xóm xa, chị
Xu phải bán thêm mấy lạng vàng nữa mà cũng không xuể, chị nói đám người nghèo
đông như muỗi rừng và dai như đỉa đói, có món mình không muốn cầm thế mà họ cứ
ngồi lì, năn nỉ ỉ ôi cho tới khi mình phải…cảm động và chịu thua
Nhà chị chứa nào là xe đạp, radio, ti vi và cả quần
áo cũ nữa, dù món quần áo cũ đen cầm chẳng được là bao.
Quá hạn 6 tháng, sau chục lần chị Xu nhắn gọi chủ
đến chuộc quần áo về vẫn bặt vô âm tín vì tiền vốn và tiền lời đã cao gấp mấy
lần trị gía món đồ, thế là chị Xu tự tin thu gom mớ quần áo cũ của người
dưng đem ra chợ trời Tân Bình bán hết.cho rộng tủ và lấy lại đồng nào hay đồng
ấy thì một hôm có một cô gái đến đòi…chuộc lại bộ quần áo, cô nói đó là bộ quần
áo ân tình của người yêu cô tặng khi xưa, qúa nghèo, qúa túng quẩn cô mới tạm
cầm cố nó, khi biết chị Xu đã bán đi, cô ta khóc lóc ăn vạ như Chí Phèo làm chị
Xu phải…móc túi đền tiền cho cô.theo gía cô đòi hỏi..
Cầm tiền trong tay cô gái đã hớn hở sáng mắt
lên, gía mà chiếc áo ân tình có tìm thấy cũng không làm cô vui mừng đến thế..
Và có lần một bà mang cái dây chuyền đến cầm, chị Xu
đã từ chối vì không muốn cầm vàng bạc, chị nào biết cách thử vàng, sợ cầm vàng
gỉa, thế mà bà kia năn nỉ cách nào chị Xu lại mủi lòng đồng ý
.Chỉ một tháng sau không thấy bà ta đến chuộc hay
trả tiền lời chị Xu liền mang sợi dây chuyền ra tiệm vàng nhờ thợ xem giùm mới
biết là vàng gỉa.
Biết nhà cửa tên tuổi bà lừa đảo, có giấy tờ
biên nhận người cầm đồ ký tên đầy đủ mà chị Xu không dám thưa kiện ra phường xã
vì bà ta đã ngang ngược đe dọa thách đố chị Xu có giỏi thưa tôi thì chị vô tù
trước vì chị là vợ sĩ quan ngụy, là “tư sản mại bản” có tiền ngồi mát ăn bát
vàng, cho vay lời cắt cổ bóc lột người nghèo khổ như tôi.
Người càng nghèo, càng bần cố nông thì tờ lý lịch
càng sáng sủa đẹp đẽ. Bà này đang tận dụng cái lý lịch nghèo “vẻ vang” của mình
để quỵt tiền chị Xu…
Thế là chị Xu chán nản dẹp “nghề” cầm đồ luôn.
Tổng kết lại vừa bị lừa, bị mất và vì đồng tiền mất gía so với gía vàng chị Xu
mất toi mấy lạng vàng. Chị Xu xót xa tiền đã khóc và héo hon một thời gian.
Khi chị Xu đi thăm chồng trong trại cải tạo,.nghe
chuyện anh Xu đã an ủi chị:
- Xưa
nay em có biết nghề này đâu bị thất bại là phải rồi,. tại hoàn cảnh chứ nào tại
em, chúng ta đã mất nhiều thứ qúy gía hơn tiền bạc, chỉ cầu mong chúng ta còn
khỏe mạnh cho đến ngày đoàn tụ là anh vui rồi.
Chị Bông đang nghĩ ngợi lan man thương
cho chị Xu thì thấy khách bước vào quán, là anh công an khu vực:
- Cho
ly cà phê đen chị Bông.
- Có
ngay đây anh Lu.
Chị Bông bưng ra một ly cà phê đen nóng và cái dĩa
nhỏ có đựng điếu thuốc 555 với cái bật lửa gaz.. Đây là món quen của anh Lu.
Tủ thuốc lá của chị Bông là “hai khung trời cách
biệt” tầng trên ưu tiên bày những gói thuốc ngoại, hình dáng bao bì đẹp đẽ sang
trọng, thuốc 555, Dunhill, Kent là những mặt hàng phương tây từ Thái Lan
sang Campuchia và con buôn Việt Nam lại buôn lậu từ Campuchia về Việt Nam.
Thuốc lá ngoại người ta mua lẻ từng điếu , gặp khách
sang hay cần thuốc để xã giao người ta mới mua cả gói.
Tầng dưới thì khiêm nhường với những gói thuốc lá
nội địa Hoa Mai, Đà Lạt, Vàm Cỏ, Lao Động vỏ bao xấu xí.và khá hơn một chút là
thuốc lá “có cán” đầu lọc Du Lịch..
Trước khi có các mặt hàng thuốc lá ngoại phương tây
thì thuốc lá Samit của Thái Lan đã đủ sang so với các loại thuốc nội địa Việt
Nam ..Người ta dùng thuốc Samít để xã giao nên có câu: “ Samít nói ít hiểu
nhiều” và ngược lại “Hoa Mai nói hoài không hiểu”
Chị Bông cầu trời khấn Phật cho anh Lu uống cà phê
và hút xong điếu thuốc ba số và rời khỏi qúan cho rồi, anh ngồi rề rề ai đó đi
qua chào hỏi anh công an khu vực lại hào phóng lịch sự mời vào qúan, lại thêm
ly cà phê, thêm điếu thuốc ba số thì chị Bông buồn biết mấy vì lần nào dù chỉ
một mình anh hay khi anh mời bạn thì khi đứng dậy rời qúan anh Lu đều lịch sự
nói:
- Chị
Bông ghi sổ giùm tôi
Và chẳng bao giờ anh Lu hỏi tới những món nợ mà anh
đã bảo chị Bông ghi vào sổ cả. Lúc nào, với ai, anh công an khu vực cũng lịch
sự tử tế thế, chị Bông cũng …lịch sự chẳng dám nhắc nhở, chẳng dám đòi.
Khi anh công an đi rồi thì bên kia đường trước cửa
quán của chị có mấy chiếc xe GM dậu lại, những chiếc xe vướng đầy cát bụi đường
xa.. Chị Bông mừng rỡ, bộ đội từ xa về thế nào cũng có gạo…
Các bà hàng xóm đã tinh mắt không thua gì chị Bông,
khi các anh bộ đội vừa ra khỏi xe, mặt mũi còn phờ phạc vì mệt thì các bà đã
xúm lại hỏi:
- Có
gạo không các chú bộ đội ơi?
- Mang
gạo xuống xe cho chúng tôi xem nào…
Một anh bộ đội quát nhưng vẫn không quên chào hàng:
- Các
chị xê ra cho chúng tôi thở cái đã, gạo nàng Hương chợ Đào từ Cần Thơ đây.
Vài anh bộ đội cổ quấn chiếc khăn mặt bước vào quán
chị Bông:
- Chị
cho chúng tôi rửa nhờ mặt mũi, bụi đường và nóng kinh qúa !!
Họ xuống nhà sau mở nước rửa ráy ào ào ầm ĩ xong lên
nhà kêu bia và đĩa lạc rang vừa uống những ly bia lạnh vừa ngã giá các loại gạo
với các bà..
Xóm cổng nhà máy đã quen thuộc với những chuyến xe
bộ đội về đây công tác, lương thực, thực phẩm bị cấm chợ ngăn sông họ không bỏ
lỡ thời cơ, “tranh thủ” mua gạo từ miền tây về thành phố bán chợ đen kiếm lời
và…”tranh thủ” rút cả xăng dầu trong xe ra bán chợ đen luôn.
Sau màn bán gạo thì tới màn bán xăng dầu, họ có
những mối manh sẵn, các chị mua xăng lậu sẽ xách can xăng nặng 20 lít chạy te
te nhanh như chớp kẻo công an thấy...Đúng là sức mạnh của đồng tiền.
Ấy thế mà họp tổ dân phố tới mục đi làm thủy lợi, bà
nào, cô nào cũng than chân yếu tay mềm, ốm đau không làm được việc nặng.
Chị Bông mua được 30 ký gạo ngon, số gạo này chị sẽ
để dành khi nào có “sự kiện” vui hay quan trọng sẽ nấu ăn, thường ngày thì ăn
gạo tổ, gạo mua theo sổ lương thực, để được biết thế nào là nhặt thóc, nhặt
sạn, nhặt bông cỏ và được ăn cả bột mì, mì sợi, khoai lang khoai mì cho biết
mùi đời, mùi đời 1975.
Bán được hàng và mua được gạo chị Bông quên xót xa
ly cà phê đen với điếu thuốc ba số đã biếu không anh công anh khu vực lúc nãy.
***********************
Buổi chiều sau những giờ các nhà máy tan ca thì hàng
quán chị Bông cũng chậm lại, là lúc chị Bông thảnh thơi mang sách truyện ra đọc
Chị mua được từ chợ trời đồ cũ cuốn sách dịch của
Stefan Zweig gồm vài truyện vừa, không ngắn để gọi là truyện ngắn cũng không đù
dài để là truyện dài, xuất bản trước 1975
Chị đã đọc dè chừng từng truyện một từ hôm qua đến
giờ vì chị Bông muốn tìm lại những giây phút thú vị xưa với văn chương, muốn
tận hưởng những cảm giác mộng mơ giữa cuộc sống đời thường nhiều lo toan và cay
đắng.
Sau khi đọc truyện “24 giờ trong đời một người đàn
bà” chị đang đọc đến truyện kế tiếp“Lá thư của người đàn bà không quen”
là câu chuyện mà chị yêu thích đã lấy của chị nhiều giọt nước mắt khi lần đầu
tiên đọc nó năm 17 tuổi.
Những sách truyện của miền Bắc xã hội chủ nghĩa chị
Bông chưa quen, đây là cuốn truyện hay và nổi tiếng chị Bông đã đọc từ
trước 1975 nên chị Bông cảm thấy bồi hồi sung sướng như người ta gặp lại
cố nhân sau những phong ba của cuộc đời.
Chị thảnh thơi nằm ra chiếc ghế mấy đu đưa vừa đọc
truyện vừa coi hàng. Bây giờ câu chuyện “Lá thư của người đàn bà không quen”
lại làm lòng chị thổn thức lần nữa, chị mê mải đi theo câu chuyện, hết trang
sách này lật đến trang sách khác. Gía mà lúc này có kẻ trộm đến bưng đi hũ đậu
phộng rang, lấy đi chùm nem chua chắc chị Bông cũng không hay biết.
Đang ngậm ngùi rơi nước mắt vì những lời tình tha
thiết đắm đuối của cô gái viết cho người đàn ông vô tình, người cô từng yêu
thầm nhớ trộm mà anh ta không hề biết đến, thì một tiếng nói thô lỗ vang
lên :
- Thịt
heo, thịt heo đây…cô Bông ơi…
Chị Bông giật mình ra khỏi giấc mộng tình lãng mạn
trở về thực tế. Chị ngỡ ngàng gấp sách lại, chùi vội đôi mắt ướt và nhìn bà
Chuông với thúng thịt sỗ sàng vừa buông xuống mặt đất.
Bà Chuông vừa lấy chiếc nón lá vừa quạt mát và than
thở:
- Hôm
nay ế qúa, đi rạc cả chân, mời mỏi cả miệng mà thịt vẫn còn.
Chị Bông tiếc rẻ cuốn truyện dở dang nên từ chối
ngay:
- Thôi
tôi không mua đâu, giờ này nhà đã nấu cơm chiều rồi.
Bà Chuông nhìn cuốn sách như nhìn ra sự việc, trách
móc:
- Cô
mải đọc truyện chứ gì, mọi lần cô có nói thế đâu mà đã vội vàng mở thúng ra xem
hàng.. Thịt mang đến tận nhà mời chào thế này là bán gía rẻ từ lỗ vốn ít đến
nhiều đấy cô ạ
Rồi bà Chuông xuống giọng nài nỉ:
- Tôi
vừa bán cho bà Na bên cạnh nhà cô một ký thịt mông, còn một ký ba
rọi cô lấy nốt tôi cám ơn, rang mặn ăn được mấy ngày.
Chị Bông biết thế nhưng mua một lúc cả ký
thịt thì tốn tiền qúa nên tần ngần:
- Sao
bác không mang thịt về rang mà ăn có hơn không, nhà bác đông con….
- Ối
giời, nói như cô thì ba ngày là hết vốn buôn bán, cả nhà tôi đói nhăn răng, thà
bán rẻ lấy lại tiền có lỗ một ít còn hơn ăn hết.
Chị Bông hiểu hoàn cảnh nhà bà Chuông lắm, người
chồng trước kia làm việc trong ngân hàng, sau 1975 bị đuổi việc ra ngoài làm
những nghề không tên để kiếm sống rồi tìm cách đi vượt biên mấy lần đều thất
bại và mất tiền bạc. Lần vượt biên sau cùng thì bị bắt vào tù ở mãi Cà Mau
Bà Chuông đi buôn bán thịt chợ đen, bà ra xa cảng
miền Tây mua thịt heo về xóm bán, chắt chịu từng đồng vừa nuôi con vừa thỉnh
thoảng đi thăm chồng.
Chị Bông thầm cám ơn xa cảng miền Tây và cám ơn các
con buôn chợ đen đã mang gạo, thịt về thành phố không thôi người ta chết đói
chết thèm vì thiếu thốn.chúng.
Chị Bông cầm miếng thịt ba rọi lên ngắm nghía,
cả ngày nay miếng thịt đã qua tay không biết bao nhiêu người, kẻ cầm lên người
để xuống, bây giờ miếng thịt vẫn nằm lì ăn vạ ở đây
Sợ chị Bông chê, bà Chuông dụ dỗ:
- Cứ
lấy thịt đi, tôi bán…gía sỉ, gía lỗ vốn và vài hôm sau trả tiền cũng được. Thịt
bán rẻ qúa mà, thử ngày mai cô đi chợ liệu có chen lấn nổi với người ta để vào
phản thịt mà mua vài ba lạng thịt tiêu chuẩn không chứ, chưa kể nó cân thiếu
còn mắng khách hàng chan chát.
Chị Bông xuôi lòng:
- Vâng,
bác gói thịt cho tôi…
Chị Bông trả tiền cho bà Chuông, chốc nữa chị dọn
hàng về và làm món thịt ba rọi rang mặn
Hôm nay ngày gì mà chị Bông hên thế, vừa mua được
gạo ngon lại mua được thịt rẻ, chị cao hứng ngày mai sẽ “phung phí” cho
cả nhà được một bữa bồi dưỡng, một bữa ăn ngon mà không cần có lý do, cơm gạo
thơm với thịt ba rọi rang mặn .
Không biết chị Bông …có duyên gì mà bà Tư Cam ngày
nào cũng mời chị là người đầu tiên mua bánh bông lan mở hàng và bà Chuông thì
vẫn chọn chị làm người khách cuối cùng, mời chị mua nốt chỗ thịt ế, bất kể là
vài lạng hay một hai ký để kết thúc một ngày bán hàng mòn mỏi..
Bà Tư Cam là dân Nam kỳ, bà Chuông là Bắc kỳ 54 , cả
hai không hẹn hò mà cùng chung ý tưởng, cùng chọn chị Bông làm người khách hàng
tín nhiệm của mình.
Chị Bông cất cuốn truyện của Stefan Zweig vào tủ để
dành ngày mai đọc tiếp, ngày mai thổn thức tiếp. Những miếng thịt ba rọi bây
giờ bỗng lên ngôi làm chị thích thú hào hứng hơn cả thú văn chương.
Chị dọn dẹp hàng quán để về nhà trong, một ngôi nhà
yên tĩnh trong xóm
Nơi bán hàng là căn nhà mặt tiền của cha mẹ không
cách xa nhà trong xóm của chị là bao, chị Bông đã bán hàng giải khát như từ
trước 1975 cha mẹ chị cũng bán hàng giải khát nơi đây
Một ngày chị Bông bán hàng đã qua đi, những chuyện
lặt vặt thường ngày như hôm nay từ bà Tư Cam bán bánh, bà Chuông bán thịt
heo, chị Xu cầm đồ hay chị Bông bán cửa hàng cà phê bia nước ngọt bình
dân đến anh công an khu vực, anh bộ đội lái xe, những người của bên thua cuộc
hay bên thắng cuộc đã là một xã hội nhỏ, một cảnh chợ đời 1975, sau những
tháng, những năm đầu của miền Nam Việt Nam xụp đổ,
Nguyễn Thị Thanh Dương
( Dec. 01- 2015)
