Một năm 2016 gập ghềnh
Nguyên Lam &
Nguyễn-Xuân Nghĩa, RFA
2016-01-06
NGHE: http://www.rfa.org/vietnamese/programs/EconomicForum/bumpy-ride-to-2016-nxn-01062016141509.html/ddkt010616.mp3
Trong ngày giao dịch
đầu năm từ Á qua Âu về tới Mỹ châu, các thị trường đều sụt giá mạnh. Một trong
nhiều nguyên nhân là nạn tuột giá cổ phiếu tại Trung Quốc vào hôm Thứ Sáu đầu
năm. Phải chăng đây là điềm xấu về kinh tế cho năm dương lịch, hoặc năm Bính
Thân âm lịch?
Bức tranh toàn cảnh có quá nhiều màu xám
Nguyên Lam: Xin kính chào ông Nghĩa trong buổi
phát thanh đầu năm và mong là ông đã phục hồi sức khỏe. Thưa ông, hôm Thứ Sáu
mùng một, thị trường cổ phiếu của Trung Quốc mất giá nặng khiến nhà chức trách
lập tức đóng sàn giao dịch sau khi giá sụt dưới ngưỡng 7%. Lập tức các thị
trường Á Châu rồi Âu Châu đều đổ sàn và sang tới Hoa Kỳ thì vừa mở phiên giao
dịch đầu năm vào ngày Thứ Hai mùng bốn là cũng sụt giá. Theo dõi tình hình thì
giới bình luận quốc tế cho rằng tình hình kinh tế Trung Quốc là một nguyên nhân
gây lo ngại, nhưng cũng còn nhiều nguyên nhân khác nữa. Vì vậy, xin đề nghị ông
phân tích cho các nguyên nhân đó và nêu ra vài dự đoán kinh tế cho năm 2016 mới
khởi đầu mà đã có những điềm xấu.
Nguyễn-Xuân Nghĩa: Thật ra, chỉ dấu đáng ngại về cả kinh tế lẫn
an ninh với hậu quả bất lợi cho kinh tế đã xuất hiện từ cuối năm 2015. Sau đó
mới là những biến cố dồn dập trong mấy ngày đầu năm vừa qua.
Trước hết là tình
trạng bất ổn lan rộng tại khu vực Trung Đông. Nhồi vào đó là ba cuộc khủng
hoảng đã dập vào Âu Châu, là vụ Euro và Hy Lạp, là làn sóng di dân và nạn khủng
bố khiến kinh tế của khối Liên Âu khó tránh được nạn suy trầm năm nay. Trong
khi ấy, vài nền kinh tế lớn như Nhật Bản hay xứ Brazil tại Nam Mỹ thì đang suy
trầm.
Yếu tố bất ổn thứ hai
là việc dầu thô cùng một số thương phẩm khác cũng sụt giá. Nếu dầu thô mất giá,
và tôi đoán rằng năm nay sẽ ở dưới 30 đô la một thùng, thì xăng có thể rẻ hơn
cho nhà tiêu thụ, nhưng các quốc gia và doanh nghiệp sản xuất lại bị mất lợi
tức, là trường hợp của Liên bang Nga, Saudi Arabia tại Trung Đông và Venezuela
tại Nam Mỹ. Nguyên vật liệu hay kim loại mất giá thì các nước xuất khẩu cũng bị
thiệt, là hoàn cảnh của Úc.
Sau cùng, ta không nên
quên rằng nhiều quốc gia đang phát triển đã bị ngập nợ, với khối nợ tăng 30% kể
từ đỉnh cao là 2008. Kịch bản xảy ra với xác suất cao là có khoảng 70 ngàn tỷ
đô la của khu vực công quyền sẽ bị mất, tức là chính quyền mặc nhiên vỡ nợ về
mặt kỹ thuật. Đấy là bức tranh toàn cảnh có quá nhiều màu xám đã xuất hiện từ
cuối năm 2015.
Nguyên Lam: Thưa ông, thế rồi qua năm 2016, tình
hình lại có những biến động mới?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: Quả thật như vậy vì ngày mùng một là cổ
phiếu Trung Quốc tuột giá. Qua mùng hai là vụ khủng hoảng trong Vùng Vịnh của
Trung Đông khi Saudi Arabia, mà ở nhà gọi là Ả Rập Xaouđi, hành quyết 47 người
và gây phản ứng chống đối từ Cộng hòa Hồi giáo Iran là Sứ quán Saudi tại thủ đô
Tehran bị tấn công khiến Saudi Arabia và một số quốc gia Hồi giáo theo hệ phái
Sunni lập tức cắt đứt quan hệ ngoại giao với Iran. Trung Đông vốn đã bất ổn vì
nạn khủng bố và nội chiến, nay lại có thêm một cuộc khủng hoảng nữa với nguy cơ
đối đầu giữa hai cường quốc Hồi giáo, là Iran của sắc tộc Ba Tư theo hệ phái
Shia và Saudi Arabia của sắc tộc Á Rập theo hệ phái Sunni. Mà cả hai quốc gia
này đều là đại gia về dầu hỏa và còn đang dùng giá dầu như võ khí chiến lược.
Nguyên Lam: Nguyên Lam xin được hỏi ông thêm về
chuyện Trung Quốc vì biến cố tài chính tại xứ này lại có thể dẫn tới quyết định
chính trị và tác động ngược vào kinh tế. Thưa ông, tình hình Trung Quốc có là
đáng ngại hay không cho kinh tế thế giới trong năm 2016 này?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: Tôi cho là tình hình Trung Quốc rất là
đáng ngại và cũng đã giải thích một phần trong chương trình phát thanh hôm 16
tháng trước.
Sau nạn sụt giá cổ
phiếu vào giữa năm ngoái, Bắc Kinh quyết định không cho giới đầu tư có trên 5%
phần vốn của doanh nghiệp yết giá trên sàn được phép bán. Biện pháp hành chính
và phi thị trường ấy chỉ là sự can thiệp duy ý chí hay khiên cưỡng để giữ giá
cổ phiếu khỏi sụt. Điều ấy có nghĩa là các nhà đầu tư cò con còn có thể bán
tháo và rút vốn nhưng giới đại gia có tiền thì chết kẹt. Thế rồi tuần qua, khi
Bắc Kinh thu hồi quyết định này thì giới có tiền đã lập tức bán ra để bỏ chạy,
làm thị trường sụt giá mạnh ngay khi mở cửa. Nghĩa là giới đầu tư không tin vào
tương lai và họ có lý vì qua ngày Thứ Hai mùng bốn, Chỉ số đặt hàng ráp chế PMI
trong Tháng 12, do hệ thống truyền thông Caixin Media ước tính, đã lại sụt nữa.
Đây là tháng thứ 10 mà chỉ số PMI bị sụt dưới mức 50, là dấu hiệu tiên báo nạn
suy trầm kinh tế trong tương lai.
Khi kinh tế bị suy
trầm thì lãnh đạo Trung Quốc không thể tiến hành việc cải cách như đã thông báo
từ lâu, và sẽ lại duy ý chí can thiệp vào thị trường, với hậu quả bất lợi về cả
kinh tế lẫn chính trị. Vì vậy, tôi dự đoán là trong năm nay, đà tăng trưởng của
Trung Quốc chỉ còn là 5% hoặc có thể thấp hơn nữa, chứ không được 6,5% như chỉ
tiêu của lãnh đạo vừa công bố. Khi kinh tế suy trầm thì thất nghiệp tăng và rủi
ro vỡ nợ cũng vậy. Chu kỳ suy thoái của Trung Quốc đã bắt đầu và có thể kéo dài
cả chục năm, như chúng ta đã thấy tại Nhật Bản từ 1991 hay ngay tại Hoa Kỳ này
sau vụ khủng hoảng tài chính năm 2008.
Triển vọng cải cách ở TQ
Nguyên Lam: Câu hỏi cuối của Nguyên Lam về Trung
Quốc, thưa ông chúng ta có thể thấy gì về triển vọng cải cách để chuyển hướng
trong bối cảnh của chiến dịch diệt trừ tham nhũng mà Chủ tịch Tập Cận Bình đã
theo đuổi từ nhiều năm qua?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: Tôi nghĩ rằng năm 2016 sẽ thấy ra một
thời kỳ bất ổn chính trị cho lãnh đạo xứ này và xin được giải thích thêm cho
quý thính giả của chúng ta. Trước hết là về khung cảnh địa dư hình thể, như một
định mệnh của quốc gia.
Về địa dư hình thể thì
Trung Quốc có quá nhiều khác biệt bên trong, và 36 năm qua, chánh sách kinh tế
lại đào thêm dị biệt giữa vùng duyên hải gồm 15 tỉnh và gần 400 triệu người
tương đối khá giả hơn khu vực quá rộng lớn bên trong, nơi có gần một tỷ người
thật ra còn nghèo đói. Về chi tiết, chúng ta không nên quên rằng lợi tức bình
quân một đầu người tại các tỉnh nghèo ở bên trong còn thấp hơn lợi tức của
người dân ở bên ngoài từ 30 đến 50%. Thiết thực hơn nữa thì phải nói đến lợi
tức bình quân của các hộ gia đình. Theo Ngân hàng Thế giới thì Trung Quốc có
650 triệu người dân sống trong các hộ gia đình không kiếm ra lợi tức tương
đương với bốn đô la một ngày. Trong khi thế giới cứ ngợi ca phép lạ kinh tế của
Trung Quốc, tình trạng tôi gọi là “nghèo ngầm” của hơn 600 triệu dân sống trong
một xã hội bất công quả là một vấn đề chính trị cho lãnh đạo của một đảng Cộng
sản.
Vì vậy, ông Tập Cận
Bình muốn tập trung quyền lực về trung ương và trong tay mình để giải quyết sự
rạn nứt giữa các tỉnh trù phú miền Đông và các tỉnh nghèo hơn, qua việc tái phân
lợi tức cho các tỉnh nghèo bị khóa trong lục địa hầu nâng mức tiêu thụ nội địa
thay cho xuất khẩu. Nhưng vì sự cưỡng chống của nhiều đảng bộ địa phương và tay
chân các thành phần đảng viên cao cấp đã trục lợi từ mấy chục năm qua, ông tiến
hành chiến dịch diệt trừ tham nhũng. Mục tiêu là để vừa thanh lọc đảng viên có
tội, vừa thanh trừng các phe phái muốn gây trở ngại cho chiến lược kinh tế của
ông ta. Vì tham nhũng là thuộc tính của độc tài đã ăn sâu trong bộ máy hành
chánh công quyền cũng do đảng kiểm soát, chiến dịch ấy làm tê liệt bộ máy điều
hành quốc gia và gây chống đối còn dữ dội hơn và sự chống đối cũng đã xuất hiện
từ quân đội.
Nguyên Lam: Ông nói đến Quân đội Giải phóng Nhân dân của
Trung Quốc hay sao? Chuyện ấy có liên hệ gì đến kinh tế trong khi các nước lân
bang lại e ngại sự bành trướng quân sự của Bắc Kinh?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: Tôi nghĩ rằng mình càng phải nói về Quân
đội Giải phóng ấy sau khi Bắc Kinh công bố chiến lược quân sự mới. Tại Trung
Quốc, quân đội là lực lượng chính trị có nhiệm vụ bảo vệ đảng Cộng sản. Sau gần
70 năm cầm quyền của đảng, quân đội còn là một trung tâm kinh tế khi dân nghèo
tòng quân thì có việc làm, được kính nể và là nấc thang xã hội cho sự thăng
tiến của nhiều người.
Khi ông Tập Cận Bình
tập trung quyền lực để chuyển hướng kinh tế, ông cũng cải cách quân đội và
chiến lược quân sự, theo lối hiện đại và xây dựng lực lượng nhân sự trung kiên
hơn với bản thân mình qua Trung ương Quân ủy hội. Không chỉ cho truy tố các Đại
tướng Từ Tài Hậu và Quánh Bá Hùng, ông còn sa thải nhiều tướng lãnh khác để cất
nhắc những người thân tín. Điều ấy gây phản ứng của các tướng lãnh cấu kết với
đảng bộ địa phương chống lại trung ương. Đã vậy, chiến dịch diệt trừ tham nhũng
còn phá vỡ nhiều cơ sở làm ăn của các đảng viên cao cấp, lan rộng vào mạng lưới
tiền tài của tướng lãnh và đảng bộ địa phương, khiến họ thấy đặc quyền lẫn đặc
lợi đều bị trung ương đe dọa. Vì vậy, bối cảnh 2016 là mầm phân hóa địa phương,
là mâu thuẫn chính trị và cả vai trò rất đáng chú ý của của giới tướng lãnh. Ta
không nên quên nạn cát cứ và lãnh chúa có quân đã xuất hiện quá lâu, cho tới
khi đảng Cộng sản tập trung lại quyền lực từ những năm 1947 trở về sau. Vì vậy,
lịch sử vẫn có thể tái diễn.
Nguyên Lam: Câu hỏi cuối là về nền kinh tế đứng
đầu thế giới là Hoa Kỳ. Ông nghĩ sao về viễn ảnh kinh tế 2016 của nước Mỹ?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: Tôi e rằng kinh tế Hoa Kỳ sẽ lại bị suy
trầm nữa, tương tự như đã thấy từ Tháng 12 năm 2007 đến Tháng Bảy năm 2009. Tôi
thiển nghĩ rằng đà tăng trưởng năm nay của Mỹ sẽ khó vượt qua 1% và cổ phiếu
Hoa Kỳ sẽ mất giá. Khi cả Hoa Kỳ và Trung Quốc, và nhiều quốc gia đang phát
triển mà bị khốn đốn về gánh nợ hay vì thương phẩm sụt giá, đều sa sút thì thế
giới có thể lại bị “Tổng suy trầm”, là điều xảy ra trong các năm 2008-2009.
Ngay trong ngắn hạn thì chỉ số MPI của Hoa Kỳ được công bố hôm Thứ Hai mùng bốn
cũng lại giống như Trung Quốc, là sụt dưới ngưỡng 50 và báo hiệu nạn suy trầm.
Trong khi ấy và điều
này cũng cần nói ra, năm nay nước Mỹ tập trung chú ý vào chuyện bầu cử trong
khi lãnh đạo Hành pháp bước vào năm cuối của nhiệm kỳ hai nên không dám lấy rủi
ro khi giải quyết các vấn đề quốc tế vốn đã quá phức tạp. Vì vậy, ngoài mối
nguy kinh tế thì tình hình bất ổn về an ninh trên thế giới sẽ chỉ tăng chứ
không giảm. Kết cuộc thì năm 2016 sẽ có rất nhiều bước gập ghềnh trong những
biến động thất thường trên các thị trường tài chính.
Nguyên Lam: Ban Việt ngữ đài Á Chau Tự Do cùng
Nguyên Lam xin cám tạ ông Nghĩa về bài lượng định này và xin kính chúc quý
thính giả một năm 2016 an bình.
