Việt Nam vào TPP
Nguyên Lam & Nguyễn Xuân Nghĩa,
RFA
2015-11-11
NGHE:
http://www.rfa.org/vietnamese/programs/EconomicForum/tpp-perspective-for-vn-11112015062519.html/11112015-tpp-perspective-for-vn.mp3
Đúng một tháng sau khi 12 thành viên
của Hiệp ước Đối tác Xuyên Thái Bình Dương TPP hoàn tất việc đàm phán, hôm Thứ
Năm mùng năm Tháng 11 vừa qua, Văn phòng Đại sứ Thương mại Hoa Kỳ công bố nội
dung các cam kết giữa 12 nước có sản lượng bằng 40% sản lượng toàn cầu. Bên
trong một hồ sơ dầy cộm đang được giới chức các nước nghiên cứu việc áp dụng,
một số cam kết sẽ ảnh hưởng đến kinh tế và xã hội Việt Nam. Diễn đàn Kinh tế
xin tìm hiểu với chuyên gia kinh tế Nguyễn-Xuân Nghĩa về những cam kết đó.
Nguyên Lam: Xin kính chào ông Nghĩa. Thưa ông, tuần qua, Hoa Kỳ đã công
bố các cam kết giữa 12 quốc gia đối tác trong Hiệp ước Xuyên Thái Bình Dương,
gọi tắt là TPP. Đây là tài liệu gần sáu ngàn chữ, in ra thì cũng thành một pho
sách dầy cả thước, bên trong đầy chi tiết phức tạp nên Nguyên Lam xin hỏi rằng
ông có tìm thấy gì liên hệ đến kinh tế và xã hội Việt Nam không?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Tôi chưa thể đọc hết một tài liệu quá dài, gồm 30 chương
hơn hai nghìn chữ, bốn Phụ bản và mấy chục Tài liệu đính kèm, nếu in ra thì
cũng thành một pho sách dầy đến chín chục phân, bên trong có nhiều chi tiết
chuyên môn mà mình chưa thể hiểu hết được. Tôi chỉ mới tìm vào những gì liên
quan đến Việt Nam để thấy ra vài điều mà thôi.
- Về thủ tục, trước hết, ngần ấy
quốc gia đối tác đều phải công bố các cam kết cho dân chúng biết mà chuẩn bị.
Cho đến nay, mới chỉ có bản Anh ngữ được phổ biến và cơ quan hữu trách của 12
nước sẽ còn nghiên cứu lợi hại để đề nghị cải sửa và trước khi Quốc hội từng
nước phê chuẩn. Tại Hoa Kỳ, tôi cho là người ta còn mất cả năm trời cho việc đó
vì đây là những thỏa thuận có thể thay đổi sinh hoạt kinh tế của gần 800 triệu
người và mở ra một kỷ nguyên hoàn toàn mới.
Nguyên Lam: Xin ông nhắc lại rằng về thủ tục tại Hoa Kỳ thì các cơ quan
hữu trách còn phải làm gì nữa?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Sau khi Tổng thống Mỹ tuyên bố tuần qua là muốn Quốc hội
thông qua Hiệp ước trong kỳ hạn 90 ngày thì các Ủy ban tư vấn của Văn phòng Đại
sứ Thương mại cần thẩm định nội dung và đệ nạp Quốc hội cách đánh giá của mình.
Chông gai ở đây là trong 90 ngày tham khảo và thẩm định ấy, Quốc hội Hoa Kỳ có
thể châm chước hoặc nếu đòi điều chỉnh thì Hoa Kỳ phải thông báo cho 11 đối tác
kia. Các nước này có thể thông cảm hay không với những điều chỉnh ấy vì bên
trong họ cũng có thể gặp các vấn đề tương tự. Những phản ứng đầu tiên sau khi
văn kiện này được công bố tại Hoa Kỳ đều xuất phát từ các phe chống đối Hiệp
ước và khi họ càng hiểu ra nội dung chi tiết và hậu quả chuyên môn thì họ sẽ
càng có phản ứng mạnh.
- Sau đó, căn cứ trên văn kiện mới,
Hành pháp có 60 ngày để soạn thảo danh mục các dự luật cần ban hành và Hội đồng
Thương mại Quốc tế, một cơ chế độc lập của Hoa Kỳ, có tối đa 105 ngày để phân
tích hiệu ứng lợi và hại cho kinh tế Mỹ khi hội nhập vào hệ thống TPP. Còn các
ủy ban chuyên môn của Quốc hội cũng phải trắc nghiệm ảnh hưởng và yêu cầu của
việc áp dụng qua việc ban hành những luật lệ mới để tuân thủ các điều đã cam
kết. Từ kết quả nghiên cứu bàn cãi đó, Hạ viện sẽ có 60 ngày và Thượng viện có
30 ngày để phê chuẩn văn kiện chính thức này. Vì vậy, tôi thiển nghĩ rằng sẽ
phải ít ra là năm tháng nữa thì Quốc hội mới có thể phê chuẩn văn kiện.
- Nhưng khi ấy, Hoa Kỳ lại ở vào
giai đoạn tranh cử để bầu lại các chức vụ Tổng thống, Phó Tổng thống, toàn thể
435 Dân biểu Hạ viện và một phần ba Nghị sĩ Thượng viện cùng nhiều chức vụ
Thống đốc Tiểu bang và vì nhu cầu tranh cử, ai cũng muốn châm thêm vài điều
kiện áp dụng có lợi cho thành phần cử tri của họ nên có lẽ phải qua năm 2017
thì Quốc hội Khóa 115 mới có thể phê chuẩn để vị Tổng thống tân nhậm ban hành
sau ngày 20 Tháng Giêng năm 2017.
Nguyên Lam: Nếu như vậy thì có lẽ văn kiện này sẽ còn có nhiều thay đổi
nữa, ít ra từ phía Mỹ, trước khi có giá trị cưỡng hành tức là chi phối các luật
lệ kinh doanh hiện nay tại Hoa Kỳ. Phải chăng, các quốc gia kia cũng vậy, thưa
ông?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Tôi nghĩ là 11 nước kia cũng phải công bố nội dung của cả
ngàn điều khoản chuyên môn và chi tiết mà đại diện của họ đã đàm phán và thỏa
thuận với nhau sau mấy chục phiên họp từ sáu bảy năm nay. Rồi trong từng nước,
người ta cần tìm hiểu, giải trình tường tận và thậm chí tranh luận về các điều
kiện áp dụng Hiệp ước. Một thí dụ cho Việt Nam là từ nay, Việt Nam phải cải
thiện điều kiện lao động, chấp nhận cho thành lập các công đoàn hay nghiệp đoàn
độc lập và tự do của tư nhân chứ không thể chỉ có công đoàn của nhà nước như
hiện nay. Thật ra, Việt Nam phải cải tổ toàn bộ các định chế của mình để có một
hạ tầng cơ sở luật lệ khác thì mới trước hết phù hợp với điều cam kết và thứ
hai có điều kiện khai thác lợi thế của TPP.
Nguyên Lam: Nguyên Lam xin hỏi ông về chuyện công đoàn hay nghiệp đoàn
ấy là thế nào?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Công đoàn hay nghiệp đoàn là các đoàn thể đại diện cho
thành phần lao động thuộc các lĩnh vực nông nghiệp, công nghiệp và cả dịch vụ
để tranh đấu với giới chủ nhân và với cả nhà nước cho quyền lợi của thành phần
lao động. Quyền lợi ấy có thể là điều kiện lao động và môi sinh an toàn, là
lương và bổng hay cụ thể nhất là quyền tranh đấu, quyền đình công, lãng công,
v.v….
- Tại Việt Nam, người ta đặt ra một
nguyên tắc dựa trên một huyền thoại - tức là không có thật mà cứ được loan
truyền - rằng đảng Cộng sản là đại diện chân chính của quần chúng nhân dân lao
động, vì vậy, công cụ của đảng là Nhà nước mới lập ra công đoàn đại diện cho
công nhân mà thực chất là đại diện cho Nhà nước để cưỡng bách công nhân theo
chỉ thị của đảng.
- Từ phía Hoa Kỳ, rất nhiều cơ quan
và tổ chức đã nêu vấn đề về trường hợp Việt Nam vì cho là kinh tế Việt Nam sẽ
có lợi nhất trong 12 nước đối tác của Hiệp ước TPP. Họ muốn Việt Nam phải cải
tổ luật lệ để lợi ích đó tỏa rộng đến thành phần lao động, nếu không thì Việt
Nam phạm lỗi cạnh tranh bất chính. Cụ thể là cho thành lập các công đoàn hay
nghiệp đoàn độc lập, và các nghiệp đoàn này sẽ được quốc tế hỗ trợ để có khả năng
bảo vệ quyền lợi của giới lao động. Người Việt Nam phải được biết về những cam
kết và quy định ấy để sớm thành lập các nghiệp đoàn tự do.
Nguyên Lam: Thưa ông, một cách thiết thực thì Việt Nam phải làm những
gì trong lĩnh vực bảo vệ quyền lợi của giới lao động?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Nói chung, Việt Nam được đánh giá là thành viên thuộc
loại lạc hậu nhất trong 12 đối tác nên được thông cảm với mười mấy điều khoản
về kỳ hạn tuân thủ, từ một hai năm đến 10, 15 và thậm chí 20 năm, thì mới được
lợi thế về quan thuế và quyền tự do xuất khẩu. Riêng trong lĩnh vực lao động
thì Việt Nam có một thỏa thuận biệt lập theo đó sẽ được Hoa Kỳ yểm trợ và theo
dõi việc tuân thủ cam kết về lao động. Một cách thiết thực thì một ủy ban gồm
ba chuyên gia về lao động của Việt Nam, Hoa Kỳ và của Tổ chức Lao động Quốc tế
ILO sẽ giám sát việc Việt Nam chấp hành trong vòng năm năm sau khi áp dụng Hiệp
ước TPP. Sau năm năm ấy, phía Hoa Kỳ có thể chối từ những lợi thế mậu dịch cho
Việt Nam nếu thấy rằng xứ này không tuân thủ điều cam kết về lao động.
- Tuy nhiên, qua kinh nghiệm của
quốc tế về tinh phần bội ước - là phản bội và không chấp hành các hiệp ước -
của Chính quyền Việt Nam, các tổ chức về lao động và nhân quyền của quốc tế
không tin vào những cam kết của Hà Nội và đang gây sức ép rất mạnh với Chính quyền
Hoa Kỳ.
- Chi tiết ly kỳ và đáng chú ý là
kinh tế Việt Nam có lợi nhất nhờ Hiệp ước TPP, nhưng Hiệp ước lại bị phản đối
và có khi không được phê chuẩn chính là vì Việt Nam, khi quốc tế cho rằng Hà
Nội sẽ không chấp hành những cam kết của mình. Nếu điều ấy xảy ra thì chính là
người dân Việt Nam mới bị thiệt thòi nhất.
Nguyên Lam: Ông cho rằng Việt Nam nên làm gì để khỏi bị sự thiệt hại
ấy?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Tôi nghĩ là về đại thể thì Việt Nam phải làm một cuộc cách
mạng văn hóa để mọi người dân cùng biết và cùng đấu tranh cho quyền lợi thiết
thực của mình, chứ không thể cứ xin đảng và nhà nước ban phát một cách tùy
tiện, nay thì cho mai lại cấm và muốn bỏ tù ai cũng được. Về cụ thể thì có lẽ
Việt Nam phải qua bảy bước chấp hành mọi cam kết.
- Trước hết, công bố càng sớm càng
hay nội dung bản Hiệp ước và những cam kết khác bằng tiếng Việt để mọi người
cùng biết. Thứ hai là cho giới tư vấn độc lập của Việt Nam và quốc tế công khai
phân tích, giải trình và phổ biến tự do các điều mà Chính quyền đã cam kết với
quốc tế. Thứ ba, ban hành luật pháp mới về quy chế lao động, trong đó có điều
khoản thành lập các đoàn thể như công đoàn, nghiệp đoàn hay hiệp hội tương trợ
thành phần lao động của mọi ngành nghề, có điều khoản về tố tụng để một tòa án
lao động độc lập có thẩm quyền thụ lý các hồ sơ khiếu nại và thẩm xét để ra
phán quyết mà mọi bên trong cuộc phải chấp hành. Thứ tư, ban hành và giải thích
luật lệ về thẩm quyền của tòa án quốc tế khi có tranh chấp lao động liên hệ đến
một doanh nghiệp hay pháp nhân của nước ngoài.
Thứ năm, đặt ra kỳ hạn chấm dứt sự
hiện hữu và thẩm quyền của Công đoàn Nhà nước. Thứ sáu, yêu cầu giới luật gia
và chuyên viên độc lập của Việt Nam và quốc tế sớm thành lập các trung tâm
thông tin và hướng dẫn các doanh nghiệp và công nhân về quyền lợi của mình. Thứ
bảy, yêu cầu các tổ chức quốc tế của Liên hiệp quốc, của Ngân hàng Thế giới hay
Ngân hàng Phát triển Á châu ADB, cấp bách viện trợ cho Việt Nam các ngân khoản
cần thiết để hoàn thành việc chuẩn bị này, và lập thủ tục cho tư nhân xin được
sử dụng các khoản viện trợ ấy. Nếu các hiệp hội tư nhân không có tiền và người
thì dù có giải phóng điều kiện lao động trên lý thuyết, Việt Nam vẫn chưa thể
áp dụng trong thực tế.
Nguyên Lam: Ông cho là trong năm tới thì Việt Nam phải hoàn thành những
bước chuẩn bị này?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Kỳ hạn năm năm là do phía Hoa Kỳ đặt ra để thẩm xét việc
Việt Nam chấp hành các cam kết trong khuôn khổ Hiệp ước TPP, chứ người dân và
chính quyền Việt Nam phải khởi sự lập tức và hoàn thành sớm hơn. Cũng xin nói
thêm rằng trong hoàn cảnh hiện tại thì các doanh nghiệp ngoại quốc đầu tư vào
Việt Nam sẽ có lợi nhất nhờ quyền tự do mậu dịch của TPP, chứ các doanh nghiệp
của tư nhân Việt Nam chưa thể khai thác lợi thế ấy. Vì vậy, khi nói đến việc
thành lập nghiệp đoàn hay hiệp hội có tính chất hỗ tương, là tương trợ lẫn
nhau, ta cần mở rộng tầm nhìn và phạm vi hoạt động của các đoàn thể tư nhân
nhằm yểm trợ doanh nghiệp Việt Nam về cả lao động lẫn kỹ thuật kinh doanh thì
mới nâng cao khả năng cạnh tranh.
Nguyên Lam: Xin cảm tạ chuyên gia kinh tế Nguyễn-Xuân Nghĩa về cuộc
trao đổi này.