Khoảng cách giàu nghèo: kiến thức
Nguyễn Xuân Nghĩa
2018-11-06
2018-11-06
Việc một trí thức của
Việt Nam như giáo sư Chu Hảo vừa bị kỷ luật và quyết định ra khỏi đảng Cộng sản
mà một giáo sư kinh tế của Đại học Bắc Kinh là ông Trương Duy Nghinh lại công
khai phê phán cái gọi là “mô thức Trung Quốc” của lãnh đạo Bắc Kinh khiến chúng
ta cần nhìn xa hơn thời sự: Vì sao có các nước giàu và nghèo và tại sao trong
một quốc gia lại có người nghèo và người giàu? Diễn đàn Kinh tế sẽ tìm hiểu
chuyện này….
Nguồn gốc của nạn bất công
Nguyên Lam: Ban Việt ngữ đài Á Châu Tự Do và Nguyên Lam
xin chào ông Nguyễn-Xuân Nghĩa, chuyên gia kinh tế làm tư vấn cho đài từ năm
1997 tới nay. Thưa ông, trong chương trình kỳ trước, ông nói đến sự kiện một
giáo sư kinh tế thuộc Đại học Bắc Kinh đã nêu vấn đề về “mô thức Trung Quốc”
khi giáo sư Chu Hảo tại Việt Nam lại bị đảng Cộng sản kỷ luật vì quảng bá những
kiến thức mà chế độ không chấp nhận. Vì vậy, kỳ này, Nguyên Lam xin mở rộng đề
tài và hỏi ông vì sao có quốc gia phát triển và trở thành thịnh vượng trong khi
có nước vẫn còn nghèo, và tại sao trong một nước lại có một thiểu số giàu có mà
đa số người dân vẫn lầm than?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Câu hỏi đó thật ra cũng là vấn đề cơ
bản của bộ môn kinh tế chính trị học và kỳ này, chúng ta sẽ cố gắng trình bày
được vài ý chính là vì sao có khác biệt về trình độ thịnh vượng giữa các quốc
gia hay các thành phần xã hội trong một quốc gia.
- Trước hết, tôi kính
trọng ông Chu Hảo khi là Giám đốc kiêm Tổng biên tập Nhà Xuất bản Tri thức vì
đã cho phiên dịch sang Việt ngữ nhiều cuốn sách cơ bản của kiến thức nhân loại.
Về chuyện này, tôi nhớ đến một công trình nghiên cứu của Liên Hiệp Quốc từ đã
lâu, theo đó, hơn hai chục nước Á Rập Hồi Giáo có mấy trăm triệu dân - xưa kia
từng có nền văn hóa chói lọi trước Âu Châu rất xa – sau này lại dị ứng với kiến
thức mới và tụt hậu. Cụ thể là họ cho dịch quá ít sách ngoại quốc, bình quân
thì chỉ dịch một cuốn cho một triệu dân. Nếu so với dân số của Tây Ban Nha,
không hẳn là giàu nhất Âu Châu, thì một năm xứ này dịch sách ngoại quốc bằng
khối Á Rập dịch trong ngàn năm! Bên trong khối Á Rập đó, một thiểu số biết
ngoại ngữ thì khỏi cần đọc bản dịch, chứ đại đa cố còn lại thì sao? Vì vậy,
thiểu số am hiểu của họ mới ngự trị trên đa số còn lại, nạn bất công khởi đầu
từ bất công về kiến thức và học thuật.
Các yếu tố để một quốc gia thịnh vượng
Nguyên Lam: Ông nêu một vấn đề có thể làm thính giả
của chúng ta giật mình. Không biết thì phải học và học nước ngoài qua
sách dịch thì dịch thuật cũng có đóng góp cho học thuật của quốc gia. Như vậy,
phải chăng hạn chế dịch thuật cũng có thể là thu hẹp học thuật, thưa ông?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Đấy là vấn đề mà không là duy nhất,
chúng ta sẽ xét sau.
- Về thời sự và nhìn
qua Bắc Kinh thì ta thất kinh vì trường hợp của giáo sư Trương Duy
Nghinh. Sinh năm 1959, ông ta học ở trong nước rồi được ra ngoài du học và hoàn
tất bằng tiến sĩ kinh tế tại Đại học Oxford vào năm 1994 dưới sự hướng dẫn của
một giáo sư được giải Nobel Kinh tế năm 1996. Về nước, giáo sư Trương Duy
Nghinh này lập ra một Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế trong Đại học Bắc Kinh và có
cả trăm công trình biên khảo bằng Hoa ngữ lẫn Anh ngữ có nội dung đề cao quy
luật tự do kinh tế đến độ được coi là truyền nhân của Giáo sư Friedrich Hayek,
người cổ xúy cho quyền tự do cá nhân, ngược với chế độ tập trung quản lý của
nhà nước phát xít lẫn cộng sản. Thế mà Bắc Kinh không trừng phạt giáo sư đó
nhưng ông Chu Hảo lại bị kỷ luật vì Nhà Xuất bản Tri thức đã dịch loại sách chế
độ gọi là “sai trái”, trong đó có cuốn cơ bản của Hayek xuất bản từ năm 1994,
là “Đường Về Nô Lệ”. Nói vắn tắt thì trong cuộc tranh luận về học thuật, Việt
Nam lại thua Trung Quốc nữa, và đấy là chuyện đáng lo!
Nguyên Lam: Ông vừa nói về học thuật và bảo đấy
không là vấn đề duy nhất. Nguyên Lam xin đề nghị ông khai triển từng bước cho
thính giả của chúng ta…
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Tôi cho rằng sự thịnh vượng hay giàu
có của một tập thể hay cộng đồng dân tộc tùy thuộc trước tiên vào địa dư hình
thể, thí dụ như thổ ngơi hay sông ngòi tiêu tưới và lưu thông. Chẳng hạn như
lưu vực sông Dương Tử của Trung Quốc và các bến cảng đã góp phần hình thành một
nền văn hóa tiên tiến. Bên kia đại dương, Nhật Bản không có lợi thế thiên nhiên
ấy vì là quần đảo bị chia cắt bởi vực sâu với những con sông rất ngắn đổ ngay
ra biển. Vì vậy, so với Trung Quốc thì Nhật Bản nghèo nàn và lạc hậu hơn trong
nhiều ngàn năm, tới giữa thế kỷ 19 thì nước Nhật lại học kiến thức mới từ Âu
Châu và Hoa Kỳ và trở thành cường quốc đã khuất phục Trung Quốc.
- Chính là vì không có
ưu thế thiên nhiên nhưng có ý thức sinh tồn rất cao, Nhật Bản học văn hóa Trung
Hoa một cách chọn lọc chứ không “tự Hán hóa”, sau đó họ thuần thục kỹ thuật Tây
phương để đuổi kịp Tây phương và vượt Trung Quốc.
Nguyên Lam: Như vậy, phải chăng yếu tố thịnh vượng
của các nước cũng tùy thuộc vào nền văn hóa, thưa ông?
Nguyễn-Xuân
Nghĩa: - Một cách lãng mạn
thì thời Trung Cổ, văn hóa Nhật với tinh thần “võ sĩ đạo” đầy dũng khí mà khắc
khổ cũng hơi giống tinh thần “an bần lạc đạo” của văn hóa Trung Hoa. Nhưng Nhật
Bản có thay đổi, Trung Quốc thì không. Khi dám thay đổi thì người ta tìm ra chân
lý và kỹ thuật khác để khắc phục các nhược điểm của thiên nhiên. Canh nông của
Nhật là một điển hình ban đầu, công nghiệp của họ là chuyện về sau.
- Trung Quốc ngày nay
cứ oán các nước đã xâm lăng và chinh phục họ mà không tự hỏi vì sao họ bị các
dị tộc Liêu, Kim, Mông, Mãn mà họ khinh miệt khuất phục nhiều lần trong lịch
sử, từ thời Đại Tống cho tới Đại Thanh? Sau đó, chính là sự lụn bại của họ vào
thời Mãn Thanh mới khiến liệt cường sâu xé. Yếu tố văn hóa có chi phối cách họ
nhìn về học thuật của thiên hạ. Mặc cảm tự tôn về văn hóa lại vừa tự ti về kỹ
thuật là vấn đề của Trung Quốc trong ngàn năm qua là một tâm lý nghèo nàn.
Người Nhật không bị mặc cảm đó nên trở thành giàu có hơn.
Nguyên Lam: Bước qua thời hiện đại và ngày nay thì
ông thấy là người ta nên tiếp thu những kinh nghiệm gì khác của các nước?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Nửa thế kỷ trước, khi chúng tôi còn đi
học tại Âu Châu thì học thuyết của kinh tế gia John Maynard Keynes được giới ưu
tú coi là “chân lý kinh tế”, chỉ có thể bị chế độ tập trung quản lý bằng kế
hoạch của Liên Xô đào thải mà thôi! Nghĩ lại cũng thấy buồn cười về kiến thức
lạc hậu. Nhưng chính là nhà kinh tế kiêm triết gia Friedrich Hayek đã chỉ ra
hướng khác, rồi các học thuyết khoa học hơn sau đấy càng cho thấy là chúng ta
phải thường xuyên cập nhật và phổ biến kiến thức về kinh tế, xã hội và văn hóa
để người dân có quyền tự do chọn lựa.
- Bây giờ khi thấy lý
luận của Hayek từ hơn 70 năm trước, vốn đã được các trí thức của nước ta phiên
dịch, mà lại bị cấm đoán thì tôi phải nghĩ đến sự tụt hậu về kiến thức và chính
trị. Dưới bóng rợp của Bắc Kinh mà tụt hậu như vậy thì có lẽ chế độ muốn diệt
trí thức để tự sát tập thể, chứ đừng nói gì đến thịnh vượng, trừ phi cho một
thiểu số có quyền nên dễ có tiền!
Khai thông dân trí
Nguyên Lam: Ông vừa nói đến việc cập nhật và phổ
biến kiến thức về nhiều mặt để người dân có quyền tự do chọn lựa. Ông có thấy
rằng điều đó là khó chăng? Nguyên Lam nêu câu hỏi này vì nghĩ đến trình độ dân
trí.
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Thật ra chúng ta mới chỉ nói đến khác
biệt về thịnh vượng giữa các nước chứ chưa nói đến giữa các thành phần xã hội
trong cùng một nước. Khác biệt nội bộ ấy là một vấn đề mà dân trí có thể giải
thích được phần nào, và việc phổ biến kiến thức cũng là một giải pháp. Nói vắn
tắt thì ta hiểu được hai quy luật, thứ nhất về kinh tế thì xây dễ hơn xóa và về
văn hóa thì chính sách ngu dân dễ tiến hành hơn việc khai thông dân trí, cho
nên bất công xã hội càng dễ xảy ra trong một chế độ độc tài.
- Nhìn trong dài hạn
về thời gian và mở ra không gian cho mọi quốc gia, tôi trộm nghĩ rằng nền văn
hóa nào mà phát huy pháp quyền bình đẳng cho mọi người dân hơn là những quyết
định tiện thiện của giới cầm quyền thì sẽ dễ phát triển kinh tế và đem lại
thịnh vượng. Thứ hai, cũng thuộc lĩnh vực văn hóa mà lại cực kỳ quan trọng cho
kinh tế là khi sự lương thiện được đề cao như một giá trị tinh thần và được áp
dụng trong thực tế của đời sống thì quốc gia và xã hội càng dễ phát triển. Các
quốc gia bị nạn tham nhũng đục khoét thường không có sự thịnh vượng mà chỉ có nạn
bất công xã hội. Khi pháp quyền được phát huy và sự lương thiện là chân lý phổ
cập thì quốc gia dễ có phú cường và người dân dễ được hạnh phúc.
Nguyên Lam: Nhìn trên tổng thể thì ông kết luận thế nào về
sự thịnh vượng của các quốc gia và của người dân trong một quốc gia?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Kiến thức là yếu tố thăng tiến cho mọi
quốc gia và nạn độc quyền chân lý của một chế độ độc tài là sự bần cùng về tư
tưởng và nghèo nàn về kinh tế. Địa dư hình thể hay điều kiện thiên nhiên có thể
đưa tới hoàn cảnh bất lợi hay thuận tiện, nhưng kiến thức có thể khắc phục được
những bất lợi và khuếch trương sự ưu đãi của thiên nhiên nếu chúng ta hiểu rằng
kiến thức đó làm giàu cho một loại vốn liếng hay tư bản quan trọng nhất của xã
hội, là con người.
- Con người ta mới làm
thay đổi thiên nhiên và tìm ra giải pháp sản xuất có lợi nhất. Con người ta mới
hàn gắn nổi sự tàn phá của chiến tranh để tái thiết xứ sở. Mọi loại kỹ thuật
đều có thể bị vượt qua, mọi thứ đất đai bị xoi mòn, và máy móc bị hư hao, chứ
con người ta vẫn là loại tư bản có khả năng canh tân và cải tiến liên tục. Tất
cả tùy thuộc vào một yếu tố, là con người đó có khả năng học hỏi và có quyền
phát huy hay không mà thôi.
Nguyên Lam: Ban Việt ngữ đài Á Châu Tự Do cùng
Nguyên Lam xin cảm tạ chuyên gia kinh tế Nguyễn-Xuân Nghĩa về bài phân tích kỳ
này, và xin hẹn quý thính giả tuần sau.
No comments:
Post a Comment