Những huyền thoại của hiệp định RCEP
Nguyễn Xuân Nghĩa
2018-09-11
2018-09-11
Biểu đồ 16 quốc gia
trong RCEP
RFA
Những huyền thoại của
hiệp định RCEP
00:00/00:00
Khởi sự thảo luận từ
năm 2012, Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện tại Khu vực Đông Á và Nam Á, gọi
tắt là RCEP, có thể hoàn tất trong năm nay, Bộ trưởng Công Thương Nghiệp
Singapore cho biết như trên sau hội nghị cấp bộ trưởng vào cuối tháng trước tại
Singapore. Tuy nhiên, phía Ấn Độ lại cho rằng các nước còn phải đàm phán thêm
trước khi có hy vọng thông qua vào cuối năm 2019. Mục Diễn đàn Kinh tế sẽ tìm
hiểu về chuyện này.
RCEP: Khối tự do mậu dịch có tầm vóc nhất thế
giới?
Nguyên Lam: Ban Việt ngữ đài Á Châu Tự Do và Nguyên Lam
xin chào kinh tế gia Nguyễn-Xuân Nghĩa. Thưa ông, sau hơn hai
chục vòng đàm phán kể từ năm 2012, đại diện của 16 quốc gia tại khu vực Đông Á
và Nam Á sắp hoàn tất Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực nội trong năm
nay. Bước kế tiếp có thể là một hội nghị cấp bộ trưởng vào cuối Tháng 10 tại
New Zealand rồi thượng đỉnh của cấp lãnh đạo vào Tháng 11 này tại Singapore để
thông qua văn kiện. Giới truyền thông quốc tế cho rằng trong bối cảnh đầy mâu
thuẫn thương mại giữa các nước tiên tiến và sau khi Hoa Kỳ rút khỏi Hiệp định
Đối tác Xuyên Thái Bình Dương TPP, biến cố này mở ra hy vọng hình thành một
khối tự do mậu dịch khác, có tầm vóc nhất thế giới với vai trò chủ chốt của
Trung Quốc trong một khu vực kinh tế rất năng động của địa cầu. Ông nghĩ sao về
những nhận định này?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Tôi e rằng sự thật nó không như người
ta mô tả nên xin sẽ từng bước giải thích.
RCEP là sáng kiến của
Hiệp hội ASEAN gồm 10 Quốc gia Đông Nam Á nhằm ký một hiệp định tự do thương
mại với sáu nước vốn đã có hiệp ước riêng lẻ với ASEAN là Trung Quốc, Nhật Bản,
Nam Hàn, rồi Ấn Độ, Úc và New Zealand. Nếu hoàn thành thì người ta một cộng
đồng gồm ba tỷ 400 triệu dân, gần phân nửa dân số địa cầu với sản lượng kinh tế
bằng 30% của thế giới.
-Nguyễn Xuân Nghĩa
-Nguyễn Xuân Nghĩa
- Thoạt kỳ thủy đây là
sáng kiến của Hiệp hội ASEAN gồm 10 Quốc gia Đông Nam Á nhằm ký một hiệp định
tự do thương mại với sáu nước vốn đã có hiệp ước riêng lẻ với ASEAN là Trung
Quốc, Nhật Bản, Nam Hàn, rồi Ấn Độ, Úc và New Zealand. Nếu hoàn thành thì người
ta một cộng đồng gồm ba tỷ 400 triệu dân, gần phân nửa dân số địa cầu với sản
lượng kinh tế bằng 30% của thế giới.
- Nhưng bên dưới các
số liệu lớn lao đó là sự dị biệt của một tập thể ô hợp gồm nhiều nước còn quá
nghèo như Miến, Lào, Miên và các nước tiên tiến như Nhật Bản, Nam Hàn, Úc, New
Zealand hoặc hai nước mới nổi là Trung Quốc và Ấn Độ, với mục tiêu khác biệt và
tìm sự đồng thuận ở một số lĩnh vực thu hẹp. Chẳng hạn như Ấn Độ đòi quyền tự
do mậu dịch không chỉ về hàng hóa mà còn về dịch vụ và muốn có quy định hẳn hoi
về xuất xứ sản phẩm để tránh nạn Trung Quốc bán hàng của mình dưới nhãn hiệu
chế tạo của xứ khác. Cũng vì vậy, Ấn Độ mới cho rằng sẽ còn phải đàm phán thêm
chứ không thể xong vào cuối năm.
Nguyên Lam: Thưa ông, thế còn vị thế của Trung Quốc
trong tập thể này?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Truyền thông cứ cho là rằng Hoa Kỳ lui
về chế độ bảo hộ mậu dịch và triệt thoái khỏi Hiệp định TPP nên Trung Quốc mới
trám vào khoảng trống do Mỹ để lại, sẽ trở thành vô địch về tự do mậu dịch và
vạch ra luật chơi cho cả tập thể. Đấy là cách tường thuật nông cạn và sai lạc
nhưng có lợi cho uy tín của Bắc Kinh. Thứ nhất, đấy là sáng kiến của Hiệp hội
ASEAN, không của Trung Quốc. Thứ hai, tập thể này có nhiều cường quốc kinh tế
không dễ chấp nhận thế chủ động của Bắc Kinh, như Nhật, Ấn Độ, Nam Hàn và Úc.
Thật ra, Trung Quốc chưa đủ mạnh để muốn làm gì thì các nước kia cũng chịu.
- Chuyện thứ ba, quan
trọng nhất, vì duy trì nhiều khu vực bảo hộ bên trong, Trung Quốc không dễ phất
cờ vô địch về tự to thương mại như Hoa Kỳ. Lý do là có thị trường tiêu thụ lớn
nhất địa cầu, Hoa Kỳ có thể cho các nước có mức lương bổng thấp xuất khẩu hàng
hóa rẻ vào Mỹ, Trung Quốc nghèo hơn Mỹ và vẫn cần bảo vệ một khu vực chế biến
bên trong cho nên khó rộng rãi nhập khẩu hàng rẻ như vậy từ các nước cũng lấy
ưu thế là lương thấp.
- Vào một kỳ khác,
chúng ta sẽ nói đến yếu tố nhân công rẻ như một nguyên nhân dẫn tới mâu thuẫn
mậu dịch ngày nay vì xứ nào cũng tìm cách hạ lương để dễ bán hàng nên làm sụt
mức tổng cầu, khiến lực lượng lao động bị thiệt mà doanh nghiệp chuyên về xuất
nhập khẩu thì kiếm lời lớn. Đấy là hiện tượng kinh tế học gọi là “bần cùng hóa
người láng giềng”. Các nước nghèo trong khối RCEP đang tìm lợi thế lương rẻ
cũng sẽ lao vào mâu thuẫn đó với các nước giàu hơn ở trong nhóm. Hoa Kỳ không
theo chiến lược đó mà cũng chẳng thiết tha gì với Hiệp định này.
Lý do Hoa Kỳ không muốn gia nhập RCEP
Nguyên Lam: Ông nói đến việc các nước nghèo cứ tìm
lợi thế nhân công rẻ để dễ bán hàng có thể dẫn tới những mâu thuẫn ngày nay
khiến thính giả của chúng ta có thể suy luận về chiến lược công nghiệp hóa hiện
nay của Việt Nam. Kỳ sau, Nguyên Lam xin được hỏi thêm về chuyện đó, nhưng hôm
nay, xin đề nghị ông giải thích cho vì sao Hoa Kỳ không đi theo chiến lược trên
mà cũng chẳng muốn gia nhập nhóm RCEP này.
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Về chuyện kiếm lợi thế mậu dịch nhờ
lương rẻ thì tôi nghĩ đến một thành ngữ phũ phàng của Việt Nam. Đó là cho nhân
công “ăn mắm mút giòi” để doanh nghiệp kiếm lời nhờ xuất nhập khẩu, đa số lại
là doanh nghiệp có vốn đầu tư của nước ngoài. Việt Nam có chiến lược bất công
và không bền đó.
- Trở về chuyện Hoa
Kỳ, có một nghịch lý mà truyền thông ít giải thích. Chiến lược của nước Mỹ
không là chế biến hàng rẻ để bán cho nhiều nhờ ép lương nhân công mà là phát triển
khu vực dịch vụ và sản xuất các loại hàng có giá trị cao hơn. Vì vậy, trước khi
nghe nói đến một ông Donald Trump làm Tổng thống thì Mỹ đã dửng dưng trong việc
mua bán với Hiệp hội ASEAN. Chiến lược mậu dịch của Hoa Kỳ là xây dựng một cơ
chế mua bán trong khu vực với tiêu chuẩn cao về điều kiện bảo vệ môi sinh, lao
động, luật lệ thông thoáng minh bạch, nhất là phải bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ.
Đấy là quan niệm của Mỹ về tự do thương mại, qua những đòi hỏi quá rắc rối và
chi tiết trong Hiệp định Đối tác TPP khiến Quốc hội Mỹ dội ngược nên không muốn
phê chuẩn cuối năm 2015 và trong năm 2016.
- Nhìn như vậy thì
Hiệp định RCEP không đáp ứng yêu cầu của Hoa Kỳ vì có nhiều nước quá nghèo như
Miên Lào, có nhiều nước không muốn cải cách kinh tế cho thêm tự do như Trung
Quốc hay cả Ấn Độ. Cho nên bảo rằng Hoa Kỳ bị gạt ra khỏi sân chơi của 16 nước
trong Hiệp định RCEP và nhường thế lãnh đạo cho Bắc Kinh là một lập luận sai mà
cứ được nhắc lại, có khi vì ghét ông Trump.
Tuy nhiên, cần nói
thêm là Mỹ không hề chống Hiệp định RCEP. Lý do nằm ngoài lãnh vực mậu dịch mà
thuộc về chiến lược. Hoa Kỳ muốn Trung Quốc bị ràng buộc vào những cam kết với
nhiều xứ khác và phải thay đổi chứ không xử ép các nước nghèo. Hiệp định RCEP
mở ra cơ hội cho các nước ASEAN có thị trường khác mà bớt lệ thuộc vào Trung
Quốc và cho các cường quốc như Nhật, Ấn, Úc, Nam Hàn có thêm ảnh hưởng.
-Nguyễn Xuân Nghĩa
-Nguyễn Xuân Nghĩa
- Tuy nhiên, cần nói
thêm là Mỹ không hề chống Hiệp định RCEP và vẫn có lúc nghĩ lại về Hiệp định
TPP nay đã đổi tên và chỉ còn 11 nước tham dự. Lý do nằm ngoài lãnh vực mậu
dịch mà thuộc về chiến lược. Hoa Kỳ muốn Trung Quốc bị ràng buộc vào những cam
kết với nhiều xứ khác và phải thay đổi chứ không xử ép các nước nghèo. Hiệp
định RCEP mở ra cơ hội cho các nước ASEAN có thị trường khác mà bớt lệ thuộc
vào Trung Quốc và cho các cường quốc như Nhật, Ấn, Úc, Nam Hàn có thêm ảnh
hưởng.
Thúc đẩy cơ chế hành xử chung trong RCEP
Nguyên Lam: Trở lại Hiệp định RCEP, phải chăng là 16
nước muốn hoàn thành văn kiện này cho nhanh để có một cơ chế hành xử chung khi
thương chiến bùng nổ giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc theo kiểu “trâu bò húc nhau,
ruồi muỗi chết”?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Dĩ nhiên là bộ máy hành chính thư lại
và các chuyên viên đều nói tới nguy cơ khủng hoảng vì chiến tranh thương mại
hoặc vì số xuất siêu quá lớn với kinh tế Hoa Kỳ. Họ nói vậy để sớm hoàn tất
Hiệp định RCEP. Báo chí tường thuật quan điểm của “các viên chức có thẩm quyền”
này, trong ngoặc kép. Nhưng chẳng xứ nào lại vì tình trạng khẩn trương đó mà
nhượng bộ.
- Thái độ trì chiết
của Ấn Độ về quyền tự do di động của nhân công hay xuất xứ hàng hóa hoặc việc
bảo vệ một số ngành nghề nội địa và lập trường hoàn toàn tương phản của
Singapore về các vấn đề trên cho thấy điều ấy. Kế đó, dù được tiếng là “khu vực
tự do thương mại vĩ đại nhất địa cầu”, Hiệp định RCEP này lại gói bên trong
những mục tiêu dị biệt của các nước lớn và hàng loạt điều lệ về thủ tục chấp
hành hay đặc miễn cho nên chẳng dễ gì mà hoàn thành sau hội nghị cấp bộ trưởng
vào tháng tới tại Auckland của New Zealand. Cùng lắm thì các nước đi tìm đồng
thuận biểu kiến ở “mẫu số chung nhỏ nhất” và sau đó họ sẽ cãi tiếp.
Nguyên Lam: Ông có vẻ không mấy lạc quan về triển
vọng thành hình của Hiệp định này, thưa ông vì sao như vậy?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Thật ra chúng ta cần tránh cảm quan mà
nên lạnh lùng nhìn vào thực tế.
- Đầu tiên, người ta
cứ chú ý đến sự vắng mặt của Hoa Kỳ và cái thế mạnh của Trung Quốc trong hiệp
định giữa 16 nước Đông Á và Nam Á. Sự thật thì thị trường Hoa Kỳ vẫn có sức thu
hút cao và xứ nào cũng theo dõi xem Chính quyền Donald Trump xác định lại luật
chơi về mậu dịch để theo đó mà tính. Sau đấy, người ta cũng thấy Bắc Kinh đang
gây phản ứng ngược từ các nước nghèo với chủ trương lý tài chứ không hề là tấm
gương sáng về tự do mậu dich. Thứ ba, Hoa Kỳ không hề quay lưng và thả nổi Châu
Á cho Bắc Kinh mặc tình thao túng. Đấy là bối cảnh bên ngoài tập thể 16 quốc
gia này.
- Bên trong, nhóm 16
nước của Hiệp định lại có sẵn nhiều mâu thuẫn nội tại. Như giữa các nước nghèo
nhất với các nước giàu hơn trong khối ASEAN, hoặc giữa các nước tương đối đã mở
mang, như Malaysia hay Thái Lan, với các nước tiên tiến như Úc hay New Zealand.
Đã vậy, Nhật vẻ hòa dịu hơn với Bắc Kinh chỉ vì đã có Ấn Độ tham gia như một
rào cản Trung Quốc trong chiến lược kết hợp vành đai Ấn Độ Dương với Thái Bình
Dương. Trong vụ này, Thái Lan đang nghe ngóng xem làm sao gia nhập Hiệp định
Đối tác TTP, Việt Nam thì bận xem làm sao thi hành Hiệp định này hơn là tranh
cãi về RCEP. Nhìn vậy thì Hiệp định RCEP không là một nỗ lực ghê gớm của các
nước để mau mắn làm ăn với Trung Quốc và để khỏi cần Hoa Kỳ. Nó mới chỉ là một
bước khởi đầu mà thôi.
Nguyên Lam: Vì ông nhắc đến yếu tố chiến lược của
các nước trong những tính toán về thương mại, liệu chúng ta có nên nhắc tới
sáng kiến Nhất Đới Nhất Lộ của Bắc Kinh trong khu vực Á Châu này không?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Tôi cho rằng năm năm sau khi thực hiện
sáng kiến đó, Bắc Kinh đã để lộ chân tướng và gây nghi ngại cho các nước đang
thát triển, điển hình là trường hợp Malaysia mà chúng ta đã đề cập một kỳ
trước. Trong khi đó, ta cũng chẳng nên quên phản ứng của Hoa Kỳ khi Ngoại
trưởng Mike Pompeo thông báo kế hoạch xây dựng hạ tầng cơ sở trong cùng khu vực
này như một lực đối trọng với sáng kiến của Trung Quốc. Phương pháp của Mỹ
không giống Bắc Kinh, là viện trợ hay đưa hệ thống quốc doanh vào thực hiện các
dự án ít giá trị, mà là tạo điều kiện cho doanh nghiệp Hoa Kỳ vào nơi đó đầu
tư. Tức là Hoa Kỳ không hề bỏ ngỏ Á Châu và đấy cũng là một sự thật khác về
Hiệp định RCEP.
Nguyên Lam: Ban Việt ngữ đài Á Châu Tự Do cùng
Nguyên Lam xin cảm tạ ông về cuộc phỏng vấn tuần này.
No comments:
Post a Comment