CUỘC ĐỜI NHÀ VĂN DUYÊN ANH
Vĩnh Phúc
(Nhà văn Duyên Anh qua cái nhìn của
một người bạn thân, Vĩnh Phúc, Senior Producer của đài BBC. Đây là bài viết của
Vĩnh Phúc từ Luân Đôn. Phần tiểu sử ở cuối bài và hình ảnh trong bài của Nguyễn
Ngọc Chính).
Hôm nay, mở e-mail, tôi thấy một bài, tựa đề 20 năm nhà văn Duyên Anh lìa
cõi tạm. Tôi ngồi lặng người, để mặc cho bao nhiêu ký ức về Duyên Anh chợt dồn
dập trở về.
Tôi còn nhớ như in, chiều ngày 30 tháng chạp năm Bính Tý, từ Luân Đôn tôi
bàng hoàng nhận được tin Duyên Anh qua đời ở Paris ngày hôm trước. Tính theo
dương lịch thì là ngày 6/2/1997.
Tang lễ cử hành 10 giờ sáng 14-2-1997, hỏa thiêu lúc 14 giờ cùng ngày.
Cuối cùng, tôi đi tới quyết định phải kể lại những điều tôi biết về Duyên Anh,
để giúp những người ái mộ nhà văn hiểu rõ hơn về anh, đồng thời đính chính
những hiểu lầm của người đời, do vô tình hay cố ý.
Ngay khi Duyên Anh sống trên đảo Pulau Bidong chờ được sang Pháp sum họp
với vợ con, anh đã liên lạc với tôi ở Luân Đôn. Và cũng vào thời gian này, rắc
rối đã xảy ra. Hồi đó, có người kể lại với tôi rằng một số người trên đảo nghe
nói là Duyên Anh làm ăng ten khi đi tù cộng sản, nên họ dọa đánh.
Cũng trong thời gian này, con gái Duyên Anh là Vũ Nguyễn Thiên Hương gửi
cho tôi và giáo sư Patrick Honey bản thảo hai truyện “Đồi Fanta”, và “Một người
Nga ở Sài Gòn”. Tôi thấy trong “Đồi Fanta” tác giả mượn lời mấy đứa trẻ bụi đời
để chửi các nhân vật lãnh đạo cũ của VNCH như Nguyễn văn Thiệu và Nguyễn Cao
Kỳ, hoặc nhà văn Mai Thảo.
Tôi dùng bút chì đánh dấu những chỗ đó rồi chú thích đề nghị Duyên Anh bỏ
các đoạn đó đi, với lý do chúng chỉ làm rẻ tác phẩm mà thôi. Sau đó tôi cảm
động và ngạc nhiên khi thấy Duyên Anh nghe theo lời khuyên mà bỏ những đoạn văn
đó. Tôi mừng vì nghĩ rằng môt con người cao ngạo và bướng bỉnh như Duyên Anh mà
bây giờ biết "tu tỉnh" và biết nghe lời khuyên hợp lý rồi chăng?
Nhưng không lâu sau thì chứng nào vẫn tật nấy khiến tạo ra biết bao nhiêu
là hệ lụy. Tuy nhiên, trong mối giao tình suốt gần hai thập niên 1980, 90, đã
có những lần Duyên Anh chịu lắng nghe tôi.
Có thể nói rằng Duyên Anh mang một cuộc sống nội tâm nhiều dằn vặt. Phải
chăng điều này tạo ra một Duyên Anh bề ngoài khinh mạn, bướng bỉnh, phá phách?
Có những chuyện riêng tư dường như Duyên Anh chỉ giữ kín trong lòng không hề
thố lộ với ai, kể cả người bạn thân nhất, từng gắn bó với Duyên Anh từ thời
trai trẻ hàn vi hồi mới di cư, từng hi sinh rất nhiều cho Duyên Anh cả về vật
chất lẫn tinh thần, là Đặng Xuân Côn. (Đặng Xuân Côn lớn tuổi hơn Duyên Anh
nhưng lấy cô em vợ Duyên Anh, cô Minh).
Đây là ví dụ cho thấy tình thân giữa hai người bạn, và sự hi sinh của
Đặng Xuân Côn dành cho Duyên Anh như thế nào: Hồi hai người còn nghèo, với đồng
lương thư ký và chỉ đi làm bằng chiếc xe mô bi lét cọc cạch, mà Đặng Xuân Côn
dám mua chiếc xe Vespa mới toanh đầu đời cho Duyên Anh.
Và ba lần vợ Duyên Anh đi sanh, thì chính Đặng Xuân Côn là người vào bảo
sanh viện trông nom săn sóc sản phụ và hài nhi, khiến cho các bác sĩ và y tá cứ
tưởng Đặng Xuân Côn là cha mấy đứa trẻ!
Tôi nghĩ rằng hệ lụy đeo đẳng cuộc đời Duyên Anh có lẽ từ khi Duyên Anh
kết hôn. Duyên Anh theo đạo Phật trong khi vợ theo đạo Chúa. Song hình như
Duyên Anh cũng không quan tâm chuyện tôn giáo.
Nguyễn Ngọc Phương - vợ Duyên Anh - là con nhà đại điền chủ miền Nam
Nguyễn Ngọc Đề, em phó tổng thống thời Đệ Nhất Cộng Hòa Nguyễn Ngọc Thơ. Ở Long
Xuyên có con kinh gọi là kinh Ông Đề, chính do cha vợ Duyên Anh cho đào để đem
nước vô giúp dân làm ruộng. Dù lấy vợ nhà giàu và có thế lực nhưng Duyên Anh
hầu như không nhờ nhà vợ gì cả, vì mẹ ruột Ngọc Phương mất sớm, và ba chị em
gái gặp bà dì ghẻ khắc nghiệt.
Tuy vậy cũng khó tránh được "lời ong tiếng ve" và chính Duyên
Anh sau này có viết mấy lần về thái độ xem thường của cậu em vợ, để rồi khi đã
có danh vọng thì Duyên Anh "tuyết hận" (chữ của Duyên Anh).
Sau này nhờ có dịp tiếp xúc nhiều nên tôi được biết khá rõ về tính tình
của vợ Duyên Anh. Chính vì giữa hai vợ chồng không có được mối quan hệ hòa
thuận kẻ tung người hứng, hiểu nhau, thông cảm cho nhau, nên gia đình thỉnh
thoảng xảy ra cảnh bất hòa.
Theo ông Trần Kim Tuyến, hồi những năm trước 1975, cứ trung bình khoảng
2, 3 tháng, vợ Duyên Anh lại đến khóc lóc nhờ ông và linh mục Thiên Hổ (Nguyễn
Quang Lãm, báo Xây Dựng) đi tìm Duyên Anh vì anh chàng cãi nhau với vợ, đã bỏ
nhà đi biệt.
Hai vị niên trưởng lại phải cho người đi dò la tin tức Duyên Anh, rồi
khuyên nhủ hắn về với gia đình. Đã đành vợ chồng nhà nào cũng đôi khi có chuyện
mà người ta gọi là "bát đĩa có khi xô" nhưng với Duyên Anh hình như
tình trạng này không phải chỉ xảy ra "thỉnh thoảng".
Sau này, khi đã lâm cảnh mất nước, mất nhà, thân đi tù đi tội, thế mà
cũng vẫn còn cảnh xào xáo lục đục. Lắm khi tôi cứ giả thiết: nếu Duyên Anh lấy
một người vợ tính tình nhu mì, biết cách chìu chồng, biết nhẫn nhịn chịu đựng,
thì có lẽ Duyên Anh đã không gây gổ và có cuộc sống gia đình thật hạnh phúc.
Duyên Anh ham bạn, rồi khi có sẵn đồng tiền thì lại ham chơi vung vít.
Khi sống cuộc đời tị nạn ở Paris, không còn tiền để vung vít nữa, nhưng
tính ham bạn vẫn còn. Cộng thêm hoàn cảnh sống gò bó cả tinh thần lẫn vật chất,
nên càng thèm bạn và chỉ còn cách tìm sự khuây khỏa bằng ly rượu. Bởi vậy,
trong một lá thư gửi cho tôi hồi cuối năm 1987 trước khi bỏ Paris sang Hoa Kỳ,
Duyên Anh thổ lộ tâm sự với tôi, còn bình thường không hề hé môi.
Trước đó không lâu, Duyên Anh tỏ ra buồn và cô đơn vì cuộc sống ở Paris
không thích hợp với mình, nên đã làm bài thơ Lưu đầy gồm 100 câu gửi tặng tôi.
Hiểu rõ tâm trạng Duyên Anh, tôi đã viết trả lời bằng bốn câu có giọng hơi
trách móc như sau:
“Đến được đây ta ở lại đây
Có ai vui kiếp sống lưu đầy
Sao vội quên câu "sông có khúc..."
Địa ngục, thiên đàng, ai tỉnh say?”
Viết như vậy, nhưng tôi biết rất rõ rằng Paris không phải nơi có thể cầm
chân Duyên Anh được. Tuy nhiên, tôi vẫn muốn cho Duyên Anh biết rằng đất Mỹ
cũng chưa hẳn sẽ là nơi thích hợp với anh.
Bởi vì bây giờ thời thế đã đổi khác. Những người bạn mà anh tưởng có thể
chia bùi xẻ ngọt, những người trước kia đã nhờ vả anh hoặc tỏ ra hào sảng với anh;
tất cả bây giờ đã đổi khác rồi. Sẽ khó trông mong gì ở họ. Có kẻ gặp vận may
trở nên khá giả, nhưng họ làm mặt xa lạ chứ không nồng nhiệt với anh.
Có những người còn tình nghĩa nhưng lâm cảnh "ốc chưa mang nổi mình
ốc làm sao mang cọc cho rêu". Tôi cũng nhắc nhở Duyên Anh rằng nếu vẫn cứ
muốn đi Mỹ thì phải rất thận trọng. Vì đất Mỹ vốn có lối sống rất bạo động, mà
bằng cách ăn nói, viết lách đụng chạm, gây thù oán với nhiều người của Duyên
Anh thì khó tránh được tai họa.
Nhưng sau khi đọc hai lá thư cuối cùng của Duyên Anh viết từ Paris, tôi
mới hiểu rõ thêm những nguyên nhân thúc đẩy Duyên Anh có quyết định dứt khoát.
Trước nhất là sự việc liên quan đến buổi ra mắt 3 băng cassette nhạc do
Duyên Anh thực hiện. Trước đó một thời gian Duyên Anh viết cho tôi, nói rằng
cần tiền để làm việc này. May mắn là một mạnh thường quân giúp một khoản lớn,
một vài anh em khác ủng hộ những món nhỏ. Và Duyên Anh ngỏ ý "vay"
tôi một khoản nhỏ, hứa bán xong cassette sẽ trả ngay. Tôi đã gửi "ủng hộ,
chứ không vay mượn gì cả.”
Chẳng ngờ, khi buổi ra mắt băng nhạc được tổ chức khá xôm tụ với hi vọng
tràn trề của Duyên Anh, thì bất ngờ vợ Duyên Anh ập đến phá đám. Bởi vì vị mạnh
thường quân của Duyên Anh là một phụ nữ.
Người này tôi đã biết, và khoảng nửa năm trước đã mời tôi cùng Duyên Anh
về nhà ăn cơm. Đây là một phụ nữ đã có hai con gái học trung học và đại học ở
Mỹ. "Bị" mời thì tôi đến, nhưng tôi không tỏ ý kiến tán thành hay
phản đối mối liên hệ này của Duyên Anh.
Vì tôi nghĩ bạn tôi đã quá khôn ngoan từng trải và nhiều tài hoa do đó đi
đến đâu cũng có rất nhiều người mến mộ. Đó là chuyện... bình thường. Còn tôi
"tài hèn trí đoản", nên chỉ biết an phận mà thôi.
Vì vụ đánh ghen bất ngờ đó mà Duyên Anh và vị mạnh thường quân được bằng
hữu đưa vội ra cửa sau, biến mất; còn quan khách cứ tự động giải tán trong sững
sờ.
Sau đó, vợ Duyên Anh tịch thu hết băng nhạc, cho nên không ai mua itđược,
và chỉ một số rất nhỏ bạn thân của Duyên Anh có được các băng nhạc đó mà thôi.
Sau vụ này Duyên Anh viết thư cho tôi.
Nhà văn Duyên Anh (sau 1975)
Tất nhiên, không khí gia đình Duyên Anh càng kém vui hơn. Có lẽ sự dằn
vặt của vợ đã khiến cho Duyên Anh đi đến quyết định dứt khoát là bỏ gia đình,
bỏ Paris để đi Mỹ, mặc dù chưa có quốc tịch Pháp, mà cũng chẳng có một thứ bảo
hiểm nào cả, trong đó bảo hiểm du lịch là tối quan trọng.
Chính vì vậy mà khi bị hành hung ngày 30-4-1988, Duyên Anh lâm vào tình
trạng rất bi đát. Trong lá thư cuối viết từ Paris, Duyên Anh tỏ cho tôi biết
quyết định dứt khoát.
Hình như khi sang Mỹ, Duyên Anh đến ở với gia đình Đặng Xuân Côn một thời
gian ngắn, rồi đi gặp một số bạn cũ và mới, rồi cũng viết cho một hai tờ báo
(hồi đó báo chí Việt Nam ở hải ngoại còn phôi thai lắm). Và dĩ nhiên, Duyên Anh
cũng đả kích vung vít khá nhiều người. Đụng chạm lớn nhất có lẽ là với mặt trận
Hoàng Cơ Minh mà nghe nói hồi đó đang phát triển mạnh lắm.
Những hệ lụy do Duyên Anh tạo ra khiến đưa đến vụ hành hung thô bạo. Tôi
thương và buồn cho Duyên Anh. Không lâu sau khi Duyên Anh đến Paris từ Pulau
Bidong, tôi đã sang ngay để phỏng vấn và tường thuật trên BBC.
Còn nhớ, tôi đã chỉ mặt Duyên Anh mà bảo: "Thôi nhé. Từ nay hãy chôn
bỏ những thằng Thương Sinh, Bếp Nhỏ, Thập Nguyện, v.v... mà chỉ giữ lại thằng
Duyên Anh nhé! Để cho người ta thương và tránh gây thù chuốc oán. Vả lại, viết
lách và làm báo ngoài này rất khác với trong nước như cách các ông quen làm
trước 1975.”
Khi đó, Duyên Anh đã cười, trả lời, "Tôi hứa với ông và thề sẽ chỉ
giữ lại một thằng Duyên Anh thôi.” Và vợ Duyên Anh đã đúng khi nói: "Anh
Duyên Anh thề cá trê chui ống!"
Những huyền thoại quanh vụ Duyên Anh bị hành hung
Đã 29 năm rồi, kể từ cái ngày định mệnh 30-4-1988,
ngày nhà văn Duyên Anh bị đánh suýt vong mạng.Lúc đó là 5 giờ sáng giờ Luân Đôn.
Chuông điện thoại reo, tôi ngạc nhiên bật dậy khỏi giường và lẩm bẩm, "Ai
gọi sớm thế!" Đầu dây bên kia, tiếng vợ Duyên Anh khóc và kể rằng chồng bị
người ta đánh hôn mê bất tỉnh, chắc là chết mất!
Tôi sững sờ, hỏi xem tình trạng Duyên Anh ra sao. Chị Ngọc Phương vẫn mếu
máo, bảo, "Đưa vào nhà thương, nhưng vì anh Duyên Anh không có giấy tờ,
không có bảo hiểm, nên chúng nó vất nằm một xó như con chó, không biết gì cả.
Anh làm ơn gọi ngay cho bệnh viện, bảo lãnh cho anh Duyên Anh, thì họa may họ
mới chữa cho. Anh làm ngay đi!"
Tôi hỏi tên bệnh viện, số điện thoại, và tên bác sĩ trực hôm đó. Vợ Duyên
Anh cho mọi chi tiết. Bây giờ tôi chỉ còn nhớ được ông bác sĩ hôm đó có tên
Fernandez (?) nên đoán ông ta gốc Mễ. Tôi gọi ngay, xin nói chuyện với ông ta,
xưng tên họ, là senior producer trong đài BBC London, cho số điện thoại sở cũng
như nhà riêng, kèm theo địa chỉ.
Tôi cho biết Duyên Anh là một nhà văn nổi tiếng của VNCH, từ Paris sang
Mỹ chơi, chứ không phải một tên vô gia cư. Và tôi thay mặt gia đình Duyên Anh,
hứa sẽ thanh toán mọi phí tổn của bệnh viện. Sau đó, tôi gọi luôn đại diện Pen
Club International ở Mỹ, nói cho biết sự thể, và đề nghị họ cũng gọi cho bệnh
viện để giới thiệu thân thế và sự nghiệp Duyên Anh.
Tôi lại gọi đại diện Secours Catholique của Pháp (một tổ chức thiện
nguyện Công giáo) yêu cầu họ làm tương tự. Rồi sau được biết là Đặng Xuân Côn
và con trai lớn của Duyên Anh là Vũ Nguyễn Thiên Chương đã từ Texas bay sang
ngay để săn sóc cho Duyên Anh và lo mọi thủ tục giấy tờ.
Tôi yên tâm vì Đặng Xuân Côn và Thiên Chương đã có mặt ngay bên cạnh
Duyên Anh. Rồi được biết là sau một thời gian chữa trị trong bệnh viện, Duyên
Anh được cho về. Một mạnh thường quân dấu
tên (sau này nghe nói là Bùi Bỉnh Bân), đã bí mật đem Duyên Anh về tiếp tục săn
sóc.
Theo gia đình Duyên Anh thì người này phải giữ hoàn toàn bí mật, vì vào
thời điểm đó người Việt tị nạn sống ở Mỹ rất hoang mang sau vụ Duyên Anh bị
hành hung. Trước đó đã thỉnh thoảng có người bị khủng bố hoặc sát hại vì bày tỏ
thái độ chính trị.
Vợ con Duyên Anh còn sợ rằng kẻ thù sẽ tiếp tục truy tìm để làm cho Duyên
Anh chết luôn hầu bịt miệng. Cơ quan FBI
gặp bế tắc vì cộng đồng người Việt tại Orange County không có ai dám hợp tác để
giúp cho cuộc điều tra truy tìm hung thủ. Người ta sợ và hèn!
Trong khi đó, lại không thiếu những tin đồn, những lời rỉ tai trong quần
chúng cũng như trong giới cầm bút về tình trạng sức khỏe của Duyên Anh. Những
người bạn tốt muốn tìm hiểu sự thực cũng mù tịt, trong khi có người tung tin là
Duyên Anh đã về Pháp rồi.
Thậm chí có một vài ông trong giới cầm bút còn tuyên bố (như thật) rằng
tổng thống Mỹ ra lệnh dùng một chuyến bay riêng để đưa Duyên Anh về Pháp, có
nhân viên FBI đi theo bảo vệ! Ông khác lại nói rằng tổng thống Pháp ra lệnh đem
một máy bay đặc biệt sang đưa Duyên Anh về Pháp.
Ấy thế mà người Việt mình quả thật quá dễ tính, cứ tin là có thật. Nực
cười nhất là cho đến tận ngày nay mà vẫn còn có nhiều người tin như vậy!
Vậy sự thật ra sao? Sự thật là sau một thời gian chờ đợi cho Duyên Anh
phục sức để có thể ngồi máy bay về Pháp, tổ chức thiện nguyện Secours
Catholique của Pháp gửi tặng 2 vé máy bay. Một cho Duyên Anh và một cho một
người thân đi theo săn sóc. Chỉ có vậy thôi.
Và từ đó, tại Paris, mỗi tuần Duyên Anh phải vào bệnh viện mấy lần để cho
bác sĩ theo dõi sức khỏe, rồi được cho tập vận động nhẹ nhàng, nếu không thì sẽ
bị bại liệt luôn. Thế rồi, với thời gian, với việc tập vận động, lần lần Duyên
Anh sử dụng được tay trái và chân trái.
Nghĩa là nửa người bên trái phục hồi tuy không mạnh như xưa, còn nửa bên
phải vẫn liệt. Tôi lại luôn luôn gọi qua Paris khích lệ để Duyên Anh đừng nản
chí. Tôi thường nhắc Duyên Anh về một thí dụ mà chính Duyên Anh đã viết trong
truyện của mình về tấm gương nghị lực và ý chí phấn đấu không chịu khuất phục
trước nghịch cảnh, đó là con gọng vó, một loài nhện nước chân dài lêu khêu
trông như những gọng của cái vó đánh cá.
Trong một đoạn văn, Duyên Anh tả con gọng vó đứng trên một dòng nước chảy
xiết. Nó bị dòng nước cuốn xuôi, nhưng không chịu thua. Nó gắng hết sức vượt
lên, ngược dòng. Rất nhiều lần nó bị cuốn xuôi, nhưng nó nhất định không chịu
khuất phục, lại vượt lên ngược dòng. Và tôi đã nhắc Duyên Anh hình ảnh con gọng
vó để cho Duyên Anh lên tinh thần, khắc phục nghịch cảnh.
Duyên Anh hứa với tôi sẽ làm như con gọng vó. Quả nhiên, một thời gian
sau, Duyên Anh đã viết bằng tay trái khá nhanh, tuy không đẹp được như ngày xưa
viết bằng tay phải. Ngày xưa Duyên Anh nổi tiếng viết khá nhanh, chữ nhỏ li ti
như con kiến, và rất đều, thẳng tắp. Bây giờ viết tay trái không nhanh và đẹp
bằng, nhưng chữ cũng nhỏ và đều đặn.
Họa vô đơn chí
Duyên Anh bị hành hung 30-4-1988, còn đang thời kỳ phục hồi sức lực và
gặm nhấm đau thương thì thảm họa lại bất ngờ chụp xuống đầu anh một lần nữa.
Đó là sự mất đi đứa con gái duy nhất mà Duyên Anh rất thương vì cháu rất
thông minh lanh lợi: Vũ Nguyễn Thiên Hương cùng chồng tử nạn trong chuyến máy
bay trở về, sau chuyến đầu tiên về thăm quê nội làng Tường An, huyện Vũ Thư,
tỉnh Thái Bình. Chồng của Thiên Hương là David McAree, một thanh niên hiền lành
gốc Tô Cách Lan. David nói tiếng Việt khá giỏi và trước kia có thời gian làm
cho đài BBC.
Khoảng gần cuối năm 1988, một hôm vợ Duyên Anh gọi điện thoại than phiền
với tôi rằng con gái muốn đem chồng về thăm quê nội, nhưng chị không muốn. Chị
cố thuyết phục và ngăn cản, nhưng nó vẫn giữ ý định.
Cuối cùng, chị nói, "Tao bảo mày không nghe, mày cứ đi, nếu mày có
rớt máy bay mày chết, tao cũng không thương đâu!" Tôi kêu lên, "Sao
chị ăn nói gì kỳ cục vậy? Nói gở như vậy, nếu rủi có chuyện gì xảy ra thì chị
sẽ ân hận suốt đời đấy!"
Rồi vì bận rộn công việc, tôi cũng quên chuyện đó. Cho tới một hôm, em
trai của Thiên Hương là Thiên Sơn gọi điện thoại sang báo tin, "Bác ơi!
Chị Hương cháu tử nạn máy bay rồi! Bố cháu bảo cháu báo tin cho hai bác.” Tôi
như bị điện giật, sửng người đi một lát mới hỏi, "Sao? Còn thằng David? Bố
cháu nay ra sao?" Sơn đáp: "Cả anh David cũng chết luôn. Bố cháu chỉ
ngồi yên, không nói gì.”
Thì ra, vợ chồng cháu Hương về Việt Nam, ghé về quê nội thăm họ hàng. Ở
chơi ít ngày, David còn nhảy xuống tắm ở ao làng, cả làng ra xem. Không ngờ
trên chuyến bay đến Bangkok trước khi về Pháp thì máy bay đâm xuống ruộng lúa
khi gần tới thủ đô Thái Lan làm 76 người thiệt mạng.
Bà mẹ góa của David McAree xin đem hài cốt của con trai và con dâu về
chôn trong hai ngôi mộ cạnh nhau gần nhà ở Tô Cách Lan.
Một thời gian sau, vợ chồng Duyên Anh được Thiên Chương là con trai lớn
cùng Đặng Xuân Côn từ Mỹ sang, đưa đi thăm mộ Thiên Hương ở Tô Cách Lan. Họ ghé
nhà tôi ở Luân Đôn làm trạm nghỉ chân ít ngày.
Vợ Duyên Anh không ngớt cằn nhằn chồng tại sao để cho bà sui gia giành
lãnh hết tiền bồi thường của hãng hàng không. Phần Duyên Anh chỉ nói, "Cái mạng con mình đã mất rồi, còn chẳng giữ
được, tranh giành tiền bạc để làm gì?"
Những tháng năm cuối đời
Bị tàn tật, chỉ sử dụng có nửa người bên trái, lại bị thêm thảm họa mất
con gái, Duyên Anh như chết lịm hẳn đi. Nay trong mắt người vợ, Duyên Anh mất
giá hẳn.
Cho nên Duyên Anh lại càng phải nghe những lới cằn nhằn vốn đã quá quen
thuộc. Tôi không ngạc nhiên khi thấy Duyên Anh rất muốn thoát khỏi không khí tù
túng của gia đình.
Thỉnh thoảng Duyên Anh sang ở với tôi ít ngày. Trong những dịp như thế,
tôi lại đưa lên thành phố Cambridge cho anh thăm ông Trần Kim Tuyến và nhà văn
lão thành Lãng Nhân Phùng Tất Đắc.
Những lúc như thế, Duyên Anh vui lắm, cứ như cá gặp nước. Tuy nhiên, tôi
vì bận công việc nên khó thu xếp thời giờ để luôn luôn giúp bạn vui. Ngay như ở
Paris, không dễ gì để Duyên Anh có thể đi đây đi đó gặp gỡ bạn bè. Họa hoằn mới
nhờ được người đem xe đến chở đi. Và người có lòng tốt cũng lại ngại ngùng
không muốn làm phật lòng bà Duyên Anh.
Hình như bà không muốn chồng đàn đúm, vui vẻ với bạn bè. Ngày xưa Duyên
Anh còn khỏe mạnh, sẵn tiền bạc, danh vọng, thì có lý do chính đáng để bà giữ
chồng vì sợ tính nết trăng hoa của chồng đã đành. Nhưng nay Duyên Anh đã tàn
phế, thất thế, không tiền bạc, mà bà cũng không muốn cho chồng ra ngoài.
Khoảng giữa năm 1995, chẳng hiểu vì sao, Duyên Anh phải kéo lê cái va li
nhỏ, được bà đầm hàng xóm kêu giùm cái xe taxi, để đến tá túc ở nhà bà Bích
Thuận. Rồi bà Bích Thuận bị vợ Duyên Anh gọi điện thoại dùng lời lẽ khá bất
nhã.
May quá, dịp đó bác sĩ Tuyến đang có mặt ở Paris, liền mua vé máy bay cho
Duyên Anh sang Luân Đôn, định đến ở nhà tôi. Nhưng lại gặp rủi, là vì đúng ngày
hôm sau tôi phải lên đường đi Việt Nam công tác sáu tuần lễ. Nên Duyên Anh phải
lên Cambridge ở 3 tuần với bác sĩ Tuyến. Sau đó ông lại mua vé cho Duyên Anh
sang Mỹ.
Sang California, Duyên Anh được một số đàn em cưu mang: ở với Vũ Trung
Hiền một thời gian, rồi Nguyễn Kim Dung đón về ở một thời gian. Trong những năm
này, có lần Duyên Anh trở về Paris để lấy quốc tịch Pháp. Nghe nói cũng thời
gian này, FBI cử nhân viên sang Paris gặp Duyên Anh, cho biết họ đã tìm ra kẻ
hành hung Duyên Anh trước kia.
Nếu Duyên Anh muốn thì khởi tố, họ sẽ bắt và đưa hung thủ ra tòa. Nhưng
Duyên Anh trả lời rằng anh không muốn làm gì nữa. Người Mỹ làm việc quá chậm,
còn anh thì đã cảm thấy chán hết mọi chuyện rồi. Thôi hãy bỏ đi! Cho nên vụ án
này chìm và bị quên luôn!
Không phải tới năm đó Duyên Anh mới "bỏ qua" vụ án. Năm 1991
Duyên Anh sang nhà tôi. Tôi đã phỏng vấn để phát trên đài BBC. Khi được hỏi về
vụ bị hành hung, Duyên Anh trả lời không còn thù hận gì những kẻ hành hung
mình. Duyên Anh bảo họ cứ sống thản nhiên, đừng lo ngại. Theo anh, có thể người
ta nghĩ rằng anh đã sợ. Nhưng ai muốn nghĩ sao tùy ý.
Điều xót xa đau đớn cho Duyên Anh là trong những tháng năm cuối đời, khi
đã thất thế, thân thể tàn tật, chỉ có thể sử dụng được tay trái và chân trái,
nói năng cũng chậm chạp, đầu óc không còn minh mẫn như xưa, nên lắm khi cần
phải có người giúp đỡ trong các sinh hoạt hàng ngày.
Vốn là người nhiều nghị lực và tự ái, Duyên Anh cố gắng, không muốn nhờ
vả ai cả. Ngay trong gia đình đã thiếu đi tình thương yêu và sự an ủi săn sóc
của một người vợ hiền.
Cứ nhìn cảnh Duyên Anh ngồi ăn cũng đủ thấy hoàn cảnh bi đát của anh.
Thường thường, Duyên Anh thích được ăn cơm để trong cái tô lớn, có chan canh,
để có thể dùng tay trái xúc bằng muỗng mà ăn. Gặp những món ăn cứng, thái miếng
to, hay phải gắp bằng đũa thì chịu chết!
Đã vậy, còn bị đổ vãi ngoài ý muốn. Có khi chỉ vì một sự bất ưng ý nào
đó, tô cơm đang ăn bị lấy đi, đem đổ vào thùng rác! Cho nên, đã từ lâu rồi,
Duyên Anh chỉ muốn vùi đầu vào ly rượu để quên đời, quên sầu tủi.
Con người Duyên Anh
* Cái xấu
Ai cũng biết rõ là Duyên Anh có quá nhiều kẻ thù. Ấy là do tính tình
ngang bướng, cao ngạo. Nhưng tại sao Duyên Anh có giọng điệu cao ngạo, xem
thường thiên hạ? Tôi đã hỏi thẳng Duyên Anh điều này thì được trả lời,
"Ông thấy tôi khi vào đời chưa nổi tiếng, chưa là cái gì cả, chỉ mới viết
được có vài bài phóng sự gây tiếng vang, thế là linh mục Trần Du (nhật báo Hòa
Bình) vội đội tôi lên. Rồi khi tôi đánh vài thằng tướng tá, chính khách tham
nhũng và hèn, thì chúng nó cúp đuôi lại. Còn các bậc đàn anh mà tôi tin tưởng
và quí trọng, hóa ra toàn là phường đạo đức giả hết. Thế thì làm sao tôi không
khinh chúng nó, tôi không lộng?"
Khi đã có "thế" rồi, Duyên Anh khinh đời, bắt đầu viết lách, ăn
nói bừa bãi, xem trời bằng vung, thì thiên hạ lại càng ngán. Cũng có người giữ
thái độ "tránh voi" hoặc "không dây với hủi"
Tôi hỏi Duyên Anh rằng ngày xưa có bao giờ dùng ngòi bút để tống tiền
người ta không, thì được trả lời, "Không. Nhưng khi tôi mới tung ra một
bài điều tra về chuyện lem nhem ở một bộ - như Bộ Kinh tế chẳng hạn - thì lúc
tôi đang ngồi ở bàn phé, tên bộ trưởng cho anh thư ký đem đến cho tôi cái phiếu
mua xe Lambrette rẻ. Một lát sau, một anh khác đến xưng là người nhà của đối
thủ của anh bộ trưởng, đưa tôi một phong bì. Tôi đang thua phé, thì dại gì
không nhận hết? Còn hôm sau tôi viết gì là chuyện khác! Tôi chẳng bênh thằng
nào cả. Cần phang là tôi vẫn phang."
Duyên Anh còn có lối ăn nói như vả vào mặt người đối thoại khi không bằng
lòng người ta, bất kể thân sơ. Ví dụ một lần ngồi ăn ở Paris, trong cuộc tranh
luận với Lê Trạch Lựu (tác giả bài Em tôi) về âm nhạc và liên quan đến nhạc sĩ
Lương Ngọc Châu.
Lê Trạch Lựu lớn tiếng khoe: "Mày nên nhớ là tao ở gần anh Lương
Ngọc Châu mấy chục năm rồi nhé!" Duyên Anh đáp liền: "Mày ở gần anh
ấy mấy chục năm thì mày biết được anh ấy có mấy cái mụn ghẻ chứ mày biết
gì!"
Chúng tôi phì cười cả. Một lần khác, tôi và Duyên Anh đang ngồi trong
quán thì một anh tên M ở Paris đã lâu nhưng chẳng có sự nghiệp gì cả, bước vào
và đến bàn chúng tôi nói dả lả mấy câu. Chẳng ngờ Duyên Anh chặn liền:
"Thôi anh hãy đi về mà tắm đi đã, vì anh hôi lắm không thể nói chuyện văn
nghệ với chúng tôi được!"
Tôi đá nhẹ vào chân Duyên Anh dưới gầm bàn ra ý trách móc thì Duyên Anh
nói nhỏ: "Thằng này chuyên đi dò la rồi báo với Pháp những quán ăn, cửa
hiệu nào của người Việt trốn thuế, tôi khinh nó!"
Lại một lần khác trong quán của bà Đào Viên là bạn chúng tôi, một anh ăn
mặc có vẻ diêm dúa, xán đến nịnh Duyên Anh: "Tôi rất quí anh Duyên Anh.
Tôi thích những anh em làm văn nghệ như anh". Ai ngờ Duyên Anh đập lại
liền: "Anh biết gì về văn nghệ mà đòi nói chuyện văn nghệ với chúng
tôi?"
Ngoài ra, Duyên Anh còn bị nhiều người ghét, vì thói viết chửi bới người
ta. Số người bị là nạn nhân của Duyên Anh không ít. Đến nỗi một lần mấy thân
hữu ở Paris nói với tôi, "Ông Duyên Anh chửi hết mọi người, chẳng từ ai
cả. Chỉ còn có ông Vĩnh Phúc là chưa bị chửi thôi. Chưa, chứ không hẳn là không
đâu nhé!" . Tôi chỉ cười chứ còn biết nói sao?
Tuy nhiên, hình như Duyên Anh có sự đối xử đặc biệt dành cho tôi. Có
những lần bị tôi nói thẳng, sửa lưng, mà Duyên Anh không giận. Hay là Duyên Anh
thấy tôi... vô hại, nên không chấp? Tôi thấy một điều là Duyên Anh rất thèm
bạn, những người bạn chân tình, không dối trá.
* Cái tốt
Nhân vô thập toàn. Ngoại trừ các bậc thánh, còn phàm nhân, ai cũng có một
phần xấu và một phần tốt. Những bậc hiền sĩ, những người giàu lòng khoan hòa độ
lượng thì sẵn sàng bỏ qua cái xấu, lỗi lầm của tha nhân.
Riêng tôi dễ chấp nhận một người bạn với cả cái xấu lẫn cái tốt, miễn là
người đó thực lòng với tôi. Có người hỏi tôi tại sao Duyên Anh tai tiếng và có
nhiều kẻ thù như vậy mà tôi vẫn thân, tôi chỉ có thể trả lời rằng chắc chắn tôi
không thuộc số những người thù ghét Duyên Anh, và vì tôi quí tài của Duyên Anh.
Theo tôi, Duyên Anh đa tài. Nếu tài của Văn Cao bao trùm 3 lãnh vực thi,
nhạc, họa, thì Duyên Anh cũng có khả năng cao khi viết văn, làm thơ, và soạn
nhạc. Nhưng trước hết, cũng cần nói rằng Duyên Anh là người thông minh, lanh
trí, óc tưởng tượng phong phú, và có một trí nhớ rất đáng nể (khi chưa bị đánh
đến chấn thương não bộ).
Học hành chẳng có bằng cấp gì, nhưng chịu đọc, chịu học ở trường đời; và
sự hiểu biết, sự suy nghĩ vượt xa nhiều người mang những học vị cao.
Có lần ngồi uống rượu ở Paris, khi đã líu luỡi rồi, mà Duyên Anh còn có
thể đọc liền một lúc 390 câu thơ anh đã làm trong tù.
Ở nhà tôi bên Luân Đôn, Duyên Anh nói, "Ông cứ cho tôi uống rượu đi,
tôi say, tôi đọc thơ cho ông nghe". Duyên Anh không thích rượu mạnh, chỉ
uống rượu chát, và hai thứ anh ưa nhất là Côte du Rhône và Beaujolais. Tuy
nhiên nếu bạn bè khui rựơu hiệu gì, Duyên Anh cũng hoan hỉ chấp nhận, không kén
chọn.
Về tài năng làm thơ và viết tiểu thuyết của Duyên Anh, hiển nhiên tôi
chẳng cần đề cập. Nhưng có lẽ rất ít người biết là Duyên Anh cũng viết nhạc. Và
đáng lẽ đã có 3 băng cassette được trình làng khoảng giữa năm 1987. Đó là các
băng “Ru đời phù ảo”, “Còn thoáng chiêm bao”, và “Hôn em kỷ niệm”, nhưng buổi
ra mắt ở Paris bất ngờ tan vỡ vì bà vợ Duyên Anh đến phá khiến cho Duyên Anh và
vị nữ mạnh thường quân phải biến mất qua cửa sau.
Tất cả các băng nhạc bị vợ Duyên Anh thu hết không cho bán ra. Bởi vậy
nhạc của Duyên Anh chìm luôn, chỉ vài bạn thân còn giữ được do Duyên Anh gửi
tặng từ trước.
Sau này nhân một dịp Mai Hương được mời hát mấy bản ở California, nên có
một số người được biết và còn nhớ.
Nhạc của Duyên Anh mang nét đặc biệt khác lạ, từ những nốt đang hát khó
đoán được những nốt kế tiếp. Chính Mai Hương đã nói rằng "nhạc của Duyên
Anh khó hát. Nếu vô ý rất dễ rớt đài". Ngoài ra, ý và lời đẹp, nhiều tính
sáng tạo, giống như ý và lời trong văn và thơ của Duyên Anh vậy.
Theo tôi, trong Duyên Anh có hai con người. Nếu muốn cũng có thể bảo rằng
hai con người đó tượng trưng cho hai mặt tốt và xấu của Duyên Anh.
Mặt xấu chính là Duyên Anh làm báo, dưới những bút hiệu như Thương Sinh,
Bếp Nhỏ, Thập Nguyên, Mõ Báo v.v... vì "đánh đấm" lung tung nên bị
nhiều người oán ghét. Còn Duyên Anh nhà văn, nhất là nhà văn của tuổi thơ, nhà
văn viết cho tuổi ô mai, Duyên Anh chủ trương tuần báo Tuổi Ngọc, thì trái hẳn
lại, được nhiều người thương.
Có ai đã đọc “Con sáo của em tôi” mà không thấy lòng mình chùng lại và
dám nói là thù ghét Duyên Anh?
Nguyễn Mạnh Côn là người đầu tiên đọc truyện ngắn này, thích quá, nên
giới thiệu và chọn đăng ngay. Rồi Nguyễn Mạnh Côn bảo Duyên Anh, "Cậu
viết hay quá! Nhưng tôi sợ rằng viết như thế này, cậu sẽ không thọ!"
Và câu nói của Nguyễn Mạnh Côn đã như một lời tiên tri: Duyên Anh lìa đời
cách đây 20 năm khi mới 63 tuổi. Vào thời buổi này, với những điều kiện vật
chất văn minh và đầy đủ, mà sống có bấy nhiêu năm thì quả là "yểu
mệnh" thật.
***
Tiểu sử nhà văn Duyên Anh (1935-1997)
Duyên Anh tên thật là Vũ Mộng Long, những bút hiệu khác là Thương Sinh,
Mõ Báo, Thập Nguyên, Vạn Tóc Mai, Lệnh Hồ Xung, Thái Anh, Nã Cẩu, Bếp Nhỏ, Bếp
Phụ và Độc Ngữ.
Ông sinh ngày 16/8/1935 tại làng Tường An, huyện Vũ Thư, tỉnh Thái Bình.
Ông học tiểu học và trung học ở Thái Bình và Hà Nội. Năm 1954, ông di cư vào
Nam và từng làm đủ nghề: bán thuốc sơn đông mãi võ, theo đoàn cải lương lưu
diễn, quảng cáo cho gánh xiếc rong, giữ xe đạp hội chợ, dạy kèm, dạy đàn ghi
ta, dạy sáo.
Năm 1960, được sự nâng đỡ tận tình của nhà văn Nguyễn Mạnh Côn, Duyên Anh
bắt đầu sự nghiệp văn chương và nổi tiếng ngay với tác phẩm đầu tay Hoa Thiên
Lý. Tiếp theo đó là một loạt Thằng Côn, Thằng Vũ, Con Thúy.... viết về những kỷ
niệm ấu thơ tại miền quê Bắc Việt, giọng văn tha thiết, nhẹ nhàng và tình cảm.
Sau đó ông trở thành một ký giả, chủ bút, chủ báo, giám đốc nhà xuất bản.
Duyên Anh đã cộng tác với hầu hết những tờ báo lớn ở miền Nam trước năm 1975
như: Xây dựng, Sống, Chính Luận, Công Luận, Con Ong, Tuổi Ngọc...
Có một dạo, Duyên Anh thường viết về giới giang hồ, bụi đời trong xã hội
trước năm 1975. Trong tác phẩm của Duyên Anh ca ngợi lối sống phóng khoáng, bất
cần đời của giới trẻ bị bế tắc trong cuộc sống. Tuy nhiên vẫn thấm đậm một tính
cách nghĩa khí và các nhân vật của Duyên Anh đều sẵn sàng chết vì tình nghĩa và
chữ tín của mình. Các tác phẩm mổi tiếng phải kể đến “Ðiệu ru nước mắt”, “Luật
hè phố”, “Dzũng ÐaKao”, “Vết thù hằn trên lưng con ngựa hoang”, “Nặng nợ giang
hồ”, “Bồn Lừa”…
Sau sự kiện 30 tháng 4, 1975, cùng với Doãn Quốc Sĩ, Dương Nghiễm Mậu,
Nhã Ca, Phan Nhật Nam, Thanh Tâm Tuyền, Duyên Anh bị liệt danh là một trong 10
nghệ sĩ nêu danh là "Những Tên Biệt Kích của Chủ nghĩa Thực Dân Mới Trên
Mặt Trận Văn Hóa - Tư Tưởng" và tác phẩm bị cấm lưu hành.
Ngày 8/4/1976, Duyên Anh bị bắt đi tù cải tạo trong
Chiến dịch bắt văn nghệ sĩ miền Nam (tháng 4/1976). Sau khi ra khỏi trại cải
tạo vào tháng 11/1981 ông vượt biên đến Malaysia. Tháng 10 năm 1983 Duyên
Anh sang định cư tại Pháp. Một số tác phẩm ông viết ở Hải ngoại được dịch ra
tiếng nước ngoài và dựng thành phim, như “Đồi Fanta”, “Một Người Nga ở Sài Gòn”.
Thời gian này, ông cũng có viết thơ và soạn nhạc. Năm 1985, ông bắt đầu cộng
tác với tờ Ngày Nay và trở thành một trong những cây bút trụ cột của báo này.
Ngày 6/2/1997, Duyên Anh mất vì bệnh xơ gan tại Paris, Pháp.
Tác giả: Vĩnh Phúc
(Nhà văn Duyên Anh qua cái nhìn của một người bạn thân, Vĩnh Phúc, Senior
Producer của đài BBC. Đây là bài viết của Vĩnh Phúc từ Luân Đôn. Phần tiểu sử ở
cuối bài và hình ảnh trong bài của Nguyễn Ngọc Chính).
No comments:
Post a Comment