Bí
mật Nhà nước
Thứ sáu, 1/3/2019
Nguyễn Khắc Giang
Từ lâu, suy nghĩ phổ biến của cả công chúng lẫn cán bộ là
tất cả hoạt động của nhà nước đều có thể đóng dấu hay gắn nhãn “mật”. Lý do “bí
mật nhà nước” có thể được sử dụng để một nhân viên địa chính từ chối cung cấp
thông tin đất đai, một tổ chức không minh bạch ngân sách chi tiêu. Vụ án mua
lại AVG của Mobifone khiến hai cựu bộ trưởng vướng vào vòng lao lý cũng liên
quan đến sự tùy tiện đó, khi một thương vụ đầu tư công được “mật hóa”.
Quốc hội vào tháng 11/2018 đã thông qua Luật Bảo vệ Bí mật
Nhà nước - Bộ luật sẽ hiệu lực toàn phần từ năm 2020 - khiến tôi hồi hộp. Luật
quy định cụ thể về yêu cầu "giải mật". Theo đó, đa số thông tin của
nhà nước sẽ có thể được công bố sau muộn nhất 30 năm.
Với chúng ta, "giải mật" thông tin vẫn còn là điều
xa lạ. Những vấn đề liên quan đến hoạt động của nhà nước vẫn được coi là những
điều dân không nên biết. Ngay chính Luật Bảo vệ Bí mật nhà nước mới được thông
qua cũng có phạm vi điều chỉnh rất rộng, gồm cả những lĩnh vực tưởng bình
thường.
Ví dụ, nếu luật và nghị định về bảo mật ban hành sớm hơn,
những bài báo kể về hành trình đưa ông Park Hang-seo đến với tuyển Việt Nam
liệu có bị xử phạt? Vì "phương pháp, bí quyết tuyển chọn huấn luyện viên,
vận động viên các môn thể thao thành tích cao" cũng nằm trong số thông tin
được bảo mật.
Ai cũng đồng ý rằng bí mật nhà nước không phải là chuyện lựa
chọn giữa trắng và đen: nhu cầu giữ kín một số thông tin hệ trọng của nhà nước
là có thật. Bộ trưởng Công an Tô Lâm cho biết từ năm 2001 đến nay đã phát
hiện hơn 840 vụ lộ, mất bí mật nhà nước. Năm ngoái, một công an viên bị bắt và
xét xử vì tội gián điệp, sau khi đe dọa bán tài liệu mật để đánh bạc ở
Campuchia. Vụ án Vũ "Nhôm" cũng xoay quanh nhiều sai phạm liên quan
đến hành vi này. Lộ bí mật không chỉ làm ảnh hưởng đến an ninh - quốc phòng mà
còn khiến các quyết sách trở nên vô hiệu.
Nhưng người dân cũng có quyền giám sát, được biết nhà nước
làm gì và có hiệu quả hay không với tiền thuế họ đã đóng góp. Giải quyết tình
trạng lưỡng nan giữa "bí mật nhà nước" và quyền biết của người dân,
bởi thế, không phải là điều dễ dàng.
Việc xác định phạm vi điều chỉnh là
yêu cầu trước tiên để kẻ đường ranh giới giữa bí mật và quyền biết. Nhìn
vào 15 nhóm thông tin thuộc bí mật nhà nước theo luật, có thể thấy ưu tiên
vẫn nghiêng về phía "giữ mật" hơn là "giải mật".
Nhưng đó dù sao cũng chỉ là vấn đề kĩ thuật. Người dân thậm
chí vẫn có thể hài lòng với phạm vi "giải mật" hẹp, miễn thông tin
được công bố chính xác và dễ tiếp cận. Điều quan trọng hơn là thái độ: liệu nhà
nước và cán bộ thừa hành có thực sự mong muốn người dân tiếp cận dễ dàng các
thông tin đó hay không?
Thái độ sẽ quyết định cách thực thi. Bởi nếu chỉ tuyên bố
giải mật thông tin, nhưng lại không có cơ quan phụ trách, không công bố qua các
kênh dễ tiếp cận (như mạng Internet) hay yêu cầu dân thực hiện nhiều thủ tục
nhiêu khê, thì không khác nào rào thêm một lớp mới với thông tin "mật".
Những ai nghiên cứu lịch sử có liên quan đến nước Mỹ có lẽ
đều quen với các văn bản được giải mật, công bố bởi các cơ quan khác nhau như
Thư viện Tổng thống hay Cục Lưu trữ Văn khố Quốc gia. Số tài liệu được công bố
lên tới hàng tỷ trang giấy, dữ liệu ghi âm, hình ảnh, và là nguồn thông tin quý
giá để công chúng tìm hiểu các thông tin không chỉ liên quan đến Mỹ mà còn
nhiều nước khác. Phần lớn các thông tin này đã được số hóa, sắp xếp gọn gàng và
dễ tìm kiếm chỉ qua một vài cú nhấp chuột. Nhiều dữ liệu quan trọng về lịch sử
Việt Nam cũng được tìm thấy trong những tài liệu này.
Với Việt Nam thì chưa dễ dàng như vậy. Khi chưa có thông tin
giải mật công khai, nếu không có công sức của cánh báo chí vật lộn trong các
thư viện và kho lưu trữ, những độc giả như tôi thậm chí sẽ "hổng" cả
kiến thức về lịch sử dân tộc mình, như về cuộc chiến tranh biên giới phía Bắc
năm 1979, chứ chưa nói đến những chuyện thời sự đang diễn ra.
Một đất nước muốn dân chủ và thịnh vượng không thể có quá
nhiều vùng cấm thông tin. Đó vừa là kẽ hở để một số cán bộ tha hóa lợi dụng,
vừa làm suy giảm tính minh bạch của bộ máy, đồng thời bào mòn niềm tin của
người dân. Nhưng quyền tiếp cận thông tin, muốn được thực hiện đầy đủ, phải
được đi kèm với những hỗ trợ thích đáng. Không thể cho ai đó quyền được bay
nhưng ngăn họ tiếp cận bầu trời.
Nguyễn
Khắc Giang
No comments:
Post a Comment