Tác gỉả bài viết nầy cũng là người từng cộng tác với sử gia Phạm
Văn Sơn, bị giam 13 năm trong các Trại Tù CSVN từ Nam ra Bắc, đã ghi nhận về
những ngày cuối cùng của sử gia trong Trại K2/TÂN LẬP. Sau khi ra khỏi các trại
tù CSVN năm 1988, Văn Nguyên Dưỡng sang định cư ở Hoa Kỳ năm 1991. Ông cũng là
tác giả của quyển biên khảo viết bằng Anh ngữ về chiến sử ba-mươi-năm Chiến
Tranh Việt Nam “THE TRAGEDY OF THE VIETNAM WAR” do nhà XB Hoa Kỳ MCFARLAND ở
North Carolina xuất bản năm 2008.Nhà thơ Cung Trầm Tưởng viết bài nhận định dài
về tác phẩm nầy sau khi sách được xuất bản. Hồi ký về “Cái Chết Của Sử Gia Phạm
Văn Sơn cũng được dịch sang Anh ngữ đăng ở SACEI (Saigon Arts, Literature &
Education Institutute) Forum 7 –sacei007@yahoo.com–
tháng 3, năm 2010.
Cái chết của Sử Gia
Phạm Nam Sơn
Văn Nguyên Dưỡng
Trước năm 1975, ở miền
Nam, ông Phạm Văn Sơn là một trong rất ít những vị viết sử. Bộ sử được nhiều
người biết đến nhất của ông là bộ VIỆT SỬ TÂN BIÊN.
Tôi hân hạnh được làm
việc dưới quyền chỉ huy của ông từ năm 1958 đến 1960. Thời gian này ông mang
cấp bậc Thiếu tá, giữ chức vụ Chỉ huy trưởng Trường Quân Báo & Chiến Tranh
Tâm Lý Cây Mai; tôi mang cấp bực Trung úy, là huấn luyện viên và sĩ quan an
ninh của Trường. Chính trong thời gian này, ông đã tu chỉnh bộ sử nói trên và
cho tái bản.
Những thì giờ nhàn
rỗi, tôi đã tình nguyện giúp ông. Tôi được ông giới thiệu đến gặp ông Lê Ngọc
Trụ, công chức làm việc ở Thư Viện Quốc Gia –lúc đó còn nằm trên đường Gia
Long– để nhờ hướng dẫn sưu tầm tài liệu. Ông Lê Ngọc Trụ còn là một học giả,
giảng sư Ngữ học của Đại học Văn khoa Saigon, đã chỉ dẫn cho tôi tìm được khá
nhiều tài liệu và sách viết bằng tiếng Pháp về thời Trịnh Nguyễn phân tranh.
Các tài liệu này cũng như những tài liệu quí giá khác, giúp cho ông Phạm Văn
Sơn tu chỉnh Việt Sử Tân Biên. Thời gian làm việc với ông, tôi đã học được ở
ông nhiều điều về viết lách.
Năm 1961, trường Cây
Mai đổi tên, chỉ còn là trường Quân Báo. Ngành Chiến Tranh Tâm Lý tách ra
riêng, đuợc dạy riêng ở một trường của ngành này, mới thành lập, ở một địa điểm
khác; do đó, Thiếu tá Phạm Văn Sơn cũng được thuyên chuyển về ngành Chiến Tranh
Chính Tri… Sau đó không lâu, ông được bổ nhậm vào chức vụ Trưởng Ban Quân Sử
của Quân Lực VNCH, thuộc Bộ Tổng Tham Mưu. Ông lần lượt được thăng đến cấp Đại
tá và giữ nhiệm vụ này cho đến trước ngày miền Nam sụp đổ.
Tôi nghĩ rằng, với khả
năng của ông và và dưới sự chỉ đạo của người viết sử sở trường và kinh nghiệm
như ông, hẳn là Ban Quân Sử Quân Lực VNCH đã viết được những bộ sử chiến tranh
VN cận đại quí giá, nhất là binh sử thời kỳ sau năm 1954 trở đi. Tôi nghĩ như
vậy vì tôi biết ông Phạm văn Sơn rất thận trọng, không thể khinh xuất trong
nhiệm vụ của mình và càng không thể để cho thuộc cấp khinh xuất. Ngày trước ông
thường bảo tôi : “Phải cố gắng làm sao cho mức độ trung thực và chính
xác cao chừng nào tốt chừng đó, như vậy những điều mình viết về sử mới mong có
thêm một chút giá trị. Việc sưu tập những sự kiện, chứng tích, tài liệu có độ
xác tín cao nhiều chừng nào thì việc so sánh, nghiên cứu, lượng giá, đối chiếu
..dễ chừng nấy”. Đó là lề lối làm việc nghiêm cẩn, thận trọng của ông.
Vì vậy sau này, năm 1972, tôi đã không ngạc nhiên khi chiến trường An Lộc còn
đang sôi động với những trận đánh đối tuyến chỉ cách nhau có một con đường,
giành nhau từng góc phố – giữa các đơn vị VNCH và quân CS Bắc Việt – khi những
cơn pháo kích dữ dội của địch quân chưa giảm, khi không một chiếc trực thăng
nào đáp xuống An Lộc mà không sợ tan xác, tôi đã thấy ông hiện diện ở chiến
trường này để tìm hiểu sự thật viết về trận chiến khốc liệt đó.
Lúc bấy giờ, tôi là
Trưởng Phòng 2, Bộ Tư Lệnh Sư Đoàn 5 Bộ Binh – cũng là Bộ Tư
lệnh Hành Quân Chiến Trường An Lộc – của tướng Lê Văn Hưng, đã cung cấp cho Đại
tá Phạm văn Sơn những tài liệu, sự kiện “sống” nóng bỏng,
chính xác và đầy đủ. Tuy nhiên, muốn viết cho trung thực hơn, ông đã ở lại
trong hầm chống pháo với tôi một đêm thức trắng để nghe tiếng đạn pháo của địch
quân rơi trên đầu mình và xung quanh đâu đó, vừa hỏi tôi thật chi tiết về những
sự kiện ghi trong nhật ký hành quân (mỗi phòng của Bộ Tư Lệnh Hành Quân
đều có) kể cả tài liệu, cung từ tù binh của địch bắt được trong các
trận đánh trước ở đó.
Sau khi ông rời An
Lộc, không bao lâu mặt trận được giải tỏa, tôi đến Bộ Tổng Tham Mưu để gặp ông
thì được biết ông đã ra Quảng Trị làm nhiệm vụ như đã làm ở An Lộc. Như vậy ông
và những sĩ quan thuộc cấp trong Ban Quân Sử đã hiện diện ở khắp chiến trường
lớn để tìm sự thật viết binh sử… Tôi nêu lên những chi tiết trên đây mong các
bạn hình dung được tư cách khả trọng của một người viết sử chân chính, ông Phạm
văn Sơn, một người đã thành danh trong giới trí thức VN, để rồi tôi xin kể lại
những ngày cuối cùng bi đát trước cái chết thảm thương của ông trong lao tù, dưới
chế độ bất nhân, tàn độc của CSVN.
Ngày 30/4/75, như mọi
người đều biết, Dương Văn Minh, một Tổng thống phi hiến, tuyên bố đầu hàng CS
Bắc Việt vô điều kiện, Quân Lực VNCH bị bức tử, buông súng, tan rã. Một số
tướng lãnh, sĩ quan cấp tá, cấp úy tuẫn tiết. Tất cả những sĩ quan còn lại ở
miền Nam vào lúc đó, bị dồn vào các trại tập trung tạm trong lãnh thổ miền Nam,
cùng với các cấp chỉ huy cảnh sát, công chức cao cấp, các nhà hoạt động chánh
trị trong các đảng phái miền Nam và các vị tuyên uý Công giáo, Tin Lành và Phật
giáo trong QLVNCH. Một năm sau, CSBV đưa tất cả những người mà họ gọi là có “nợ
máu nhiều nhất với nhân dân” ra miền Bắc, giam giữ và bắt lao động khổ
sai ở những trại giam trong rừng sâu nước độc Thượng du và Trung du Việt Bắc.
Một số sĩ quan và công chức khác còn bị giam giữ ở các trại cải tạo miền
Nam.
Tháng 6, năm 1976, đợt
tù nhân đầu tiên bị đưa ra Bắc, trong đó có tôi, bị dồn cứng dưới khoang của
những chiếc tàu thủy cận duyên cỡ nhỏ, loại chuyên chở của quân đội CSBV. Sau 4
ngày 4 đêm, tàu cập ở Bến Thủy thuộc Vinh. Từ đó vào nửa khuya, chúng tôi bị
chuyển vào bờ, lần này thì bị dồn vào các toa tàu hỏa dùng để chở súc vật, lên
phía Bắc. Ngày 15/6/76 – ngày duy nhất mà tôi nhớ suốt 13 năm tù – đúng một năm
sau ngày tôi đưa đầu vào cùm ở trường Don Bosco ở Gò Vấp, trên chuyến tàu hỏa
nói trên, qua một kẽ hở thật nhỏ của toa tàu, tôi đã nhìn thấy nhà thương Bạch
Mai và ga Hàng Cỏ, những địa danh của Hànội mà tôi đã được đọc qua trong các
tác phẩm của Tự Lực Văn Đoàn thuở tuổi học trò. Hai sĩ quan tù nhân cấp Tá đã
ngộp thở chết trong toa chở súc vật, quãng giữa đường Việt Trì – Yên Bái. Kể từ
đó, có thêm hàng trăm tù nhân đi trên những chuyến tàu định mệnh này đã ngã
xuống ở các trại tù miền Bắc, vĩnh viễn không còn thấy được những chuyến tàu
xuôi Nam… Trong số những người này có Sử gia Đại Tá Phạm Văn Sơn.
Một số tù nhân trên
dưới một ngàn người trên các toa tàu này được đổ xuống ga Yên Bái; tôi cũng nằm
trong số “tù” này. Từ ga Yên Bái, bộ đội CS dùng xe quân sự
Molotova chuyển chúng tôi theo đường bộ lên Sơn La giam giữ ở các trại giam“quân
quản” dành cho các sĩ quan miền Nam. Tôi ở đó được một năm rồi bị
chuyển sang trại giam công an, cũng ở Sơn La, trong 2 năm nữa.
Năm 1979, trước cuộc
chiến ngắn ngủi giữa Tàu Cộng và CSVN không bao lâu, tất cả chúng tôi
– những tù nhân chính trị – ở những trại giam trên các tỉnh biên giới phía
Bắc và Tây Bắc được chuyển về các trại giam vùng Trung Du và các tỉnh phía nam,
tây nam Hànội, như các trại giam Tân Lập (Vĩnh Phú), Nam Hà (Nam
Định),Thanh Phong (Thanh Hóa, Nghệ Tĩnh)… Sự chuyển dồn trại
như vậy làm cho đời sống lao tù chúng tôi đã cơ cực càng cơ cực hơn, ăn đã đói
càng đói hơn, mỗi người không có được đến 4 tấc chiều ngang để có thể nằm ngửa,
phải nằm nghiêng chen chúc lẫn nhau mà ngủ sau mỗi ngày lao động nặng nhọc, nên
phòng giam nào cũng hôi hám, thiếu ánh sáng, thiếu không khí đến ngộp thở. Bao
nhiêu chứng bệnh ngặt nghèo nguy hiểm đã bộc phát trong anh em chúng tôi, thuốc
men không có để trị bệnh. Mạng sống của mọi người bị Tử Thần rình rập từng
ngày, từng đêm.
Đa số anh em chúng tôi
được đưa về trại giam Tân Lập do công an quản chế, bây giờ đặt dưới sự chỉ huy
của Trung Tá Công an Nguyễn Thùy. Tân Lập là một hệ thống trại gồm một trại
chính và nhiều phân trại thường được gọi là K, đánh số từ K1 đến K7, nằm rải
rác hai bên bờ một nhánh sông bắt nguồn từ sông Lô, chảy qua xã Tân Lập, tỉnh
Vĩnh Phú. Tôi đến Tân Lập ngày nào năm đó, đã không còn nhớ nữa, chỉ nhớ là lúc
đó trời đã bắt đầu trở lạnh… Dù vậy, sau mỗi buổi lao động vẫn phải theo mọi
người ra những bãi vắng trên sông này để tắm trước khi về trại. Chính ở các bãi
tắm này chúng tôi mới thấy hình hài khốn khổ của nhau, vì mọi người đều trần
truồng. Trong khi số tù nhân từ Sơn La mới chuyển về, người ngợm còn chút thịt
da, thì, những anh em tù đã ở trại giam K2/Tân Lập từ mấy năm trước thân thể
chỉ còn da bọc xương… Đến hai bên mông là nơi lý ra phải còn có chút thịt, cũng
chỉ thấy có xương xẩu nhô hẳn lên, trông thật thảm não. Khi tắm ai cũng rét
run, vì cái lạnh của trời và nước làm cho mọi người thấu buốt ruột gan… bởi
trong người không còn năng lượng đề kháng nào nữa.
Tôi nói lên những điều
này để chỉ rõ chế độ quản chế, đối xử với tù nhân chính trị của trại giam Tân
Lập cay nghiệt hơn bất cứ trại giam nào mà chúng tôi đã trải qua trước đó, mặc
dù chúng tôi biết rằng với chế độ tập trung cải tạo, trại giam là nơi CSVN giết
người kín đáo nhất, ít đổ máu nhất, bằng áp đặt khổ sai vắt sức, bằng bỏ đói
trường kỳ… khiến cho tù nhân chết mỏi mòn vì kiệt sức, vì bệnh hoạn hay vì
những lý do mờ ám khác nữa. Không một ai trong chúng tôi, lúc đó, thoát khỏi sự
thách đố của định mệnh, của cái chết đến bằng nhiều cách ở bất cứ lúc nào. Ở
Tân Lập, Trung tá Nguyễn Thùy và cán bộ Công an trại giam đã làm hơn những điều
chúng tôi đã nghĩ, đã biết. Vì thế các tù nhân chính trị chết trong các phân
trại Tân Lập nhiều hơn bất cứ nơi nào khác. Riêng ở phân trại K2, mấy tháng mùa
đông cuối năm 1979, đầu năm 1980, mỗi ngày ít nhất cũng có 1 đến 2 tù nhân
chết; con số tù nhân đến bệnh xá (không có một thứ thuốc men nào để trị
bệnh), hằng ngày hơn 200 người, mục đích không phải là để xin trị
bệnh, nhưng để được khám, chứng nhận là là “có bệnh” – khỏi đi
lao động – được ngày nào đỡ ngày đó, mặc dầu họ là những người bệnh thực sự cần
phải được điều trị và miễn làm việc… chớ đừng nói là lao động nặng.
Tại K2/Tân Lập, trong
hoàn cảnh chung như vậy, tôi đã gặp lại Đại tá Sử gia Phạm Văn Sơn. Tôi đã nhìn
thấy tận mắt những ngày sống bi đát cuối cùng của đời ông.
Chừng một tháng sau khi
đến K2, một buổi trưa, tôi và một người bạn tù khác cùng đợi đến phiên phải lên
phạn xá gánh cơm về cho anh em trong đội ăn sau buổi lao động; trong khi chờ
đến lượt mình nhận cơm, tôi đã vơ vẩn đến bên ngoài hành lang của một căn phòng
nhỏ cạnh phạn xá. Tôi thấy một người, nhận ra ông, mà cứ ngỡ là đôi mắt mình đã
nhìn lầm. Ông chính là Đại tá Phạm Văn Sơn, vị chỉ huy trưởng ngày xưa của tôi.
Ông chỉ còn là cái bóng âm thầm, một cái xác sắp mục nát, bất động, câm nín sau
chấn song sắt, bên trong cửa sổ của căn phòng “cách ly”. Duy đôi
mắt hiền hòa thì vẫn tinh anh như thuở nào. Rõ ràng ông đang hiện hữu như một
tĩnh vật có linh hồn sáng suốt, đang nhìn ngắm mọi sự vật đổi thay, quay cuồng
điên đảo với những nhận định xuyên suốt, những ý nghĩ sâu sắc, cao xa nào đó
một cách hữu thức… Vì chính đôi mắt nhìn lắng sâu và sáng kia là “cửa
sổ linh hồn”, cho tôi biết điều đó về ông.
Tôi nhìn ông và ông
nhìn tôi. Trong một thoáng, quá khứ như chổi dậy; không biết vì mừng rỡ
hay vì ngỡ ngàng xúc động, tôi chợt buộc miệng gọi lên : “Thầy!”
Chỉ một tiếng rồi lặng
thinh. Tôi còn biết nói gì hay làm gì hơn khi mà… ai cũng biết rằng mình bất
lực trước hoàn cảnh bất hạnh nào riêng của mỗi người. Mắt ông hình như sáng
hơn, ông đã nhận ra tôi. Trong gương mặt đã biến dạng, sần sùi của ông, với đôi
môi khẽ chớp động, tôi đã nhìn thấy một nụ cười. Ông đã hiểu rõ tâm trạng của
tôi, tuy ông lặng lẽ không nói một lời nào.
Không một dấu hiệu,
ông rời song cửa sổ. Chỉ chưa đầy một phút sau, cánh cửa ra vào của căn phòng
nhỏ – đang khép hờ – mở rộng ra. Ông đứng ở ngưỡng cửa, thẳng thớm như đứng
giữa giang san của mình, một giang san thu hẹp đến thật nhỏ nhoi, lạnh lẽo, cô
đơn… Với thế đứng vững vàng như vậy, ông đã cho tôi ý nghĩ là, chính nơi này,
nơi thật nhỏ nhoi này, là nơi ông đã tìm ra nguyên ủy, phương trình giải quyết
và kết luận cho một nan đề khó giải quyết nhất, hay ông đang ấp ủ một điều gì
thật to tát trong tư tưởng của ông. Nhận xét của tôi không thể nhầm lẫn vì ngày
xưa nhiều lần tôi đã nhìn vào mắt và tư thế của ông mà đoán đúng những gì ông
định ra lệnh cho tôi hay muốn nói cùng tôi. Ở lần gặp lại này, tôi cũng cảm
nhận được ý nghĩ của ông như thuở đó.
Tôi định bước vào hành
lang, tiến đến gần ông nhưng kịp thấy ông nhìn tôi khẽ lắc đầu. Tôi dừng lại và
ghi nhận đầy đủ hơn tín hiệu của căn bệnh ghê gớm đã và đang tàn phá cơ thể của
ông. Ông đứng thẳng, hai tay chập lại để trước người. Những ngón tay đan chéo
vào nhau. Chỉ nhìn tôi không nói một lời nào. Ngày đó, trời vẫn lạnh căm. Tuy
nhiên, tôi nghĩ không phải vì trời lạnh mà ông trùm kín đầu bằng một chiếc khăn
lông trắng đã trở màu vàng, bẩn và lấm tấm những vệt máu, mủ.
Vòng khăn quấn kín cổ
chỉ chừa có đôi mắt, mũi, miệng và một phần rất nhỏ ở hai bên má. Ông trùm kín
mặt như vậy có lẽ để che bớt đi những vết lở lói trên mặt mình, bởi chứng bệnh
nan y của ông.Thân thể gầy gò nhưng cộm lên vì mặc nhiều lớp áo quần bên trong.
Bên ngoài, ông mặc một chiếc áo mưa màu nhà binh đã thật cũ, sờn rách một đôi
nơi. Chân được bó lại bằng những mảnh vải quần áo cũ xé ra, dính đầy bụi đất và
những vết máu, vết mủ. Chỉ có một phần mặt mũi và hai tay của ông lộ ra, các
phần thân thể khác không thấy được.
Và chỉ có vậy thôi,
tôi cũng nhận ra rằng không phải ông mang chứng lở lói bình thường mà tôi đã
từng thấy, từng biết. Mũi ông đỏ ửng, bóng; hai má cũng vậy, cộng thêm một số
vết lở lói; lông mi ở mắt đã rụng. Hai bàn tay cũng có những vết lở tấy, nhưng
các ngón tay đã co lại, móng tay nhiều ngón đã bị khuyết lại hay mất hết: Ông
bị chứng phong hủi (leprosy) ở thời kỳ trầm trọng.
Vì không có thuốc điều
trị và vì điều kiện vệ sinh không thể có được trong tù nên bệnh phát triển rất
nhanh. Đó là lý do tại sao chỉ mới đi tù trong vòng bốn, năm, năm ông đã trở
thành người tàn phế, bị cách ly riêng biệt. Có lẽ người ta gán cho ông chứng
bệnh lở lói là để tránh sự loan truyền căn bệnh cùi trong trại giam. Vả lại ông
bị “cách ly”, chỉ được ra ngoài vào những giờ mọi người đã đi lao
động, không còn ai trong trại, nên ít ai biết rõ.
Nhưng chính ông, ông
biết rõ bệnh trạng của ông. Tôi nhìn ông thật lâu, trong lòng xót xa, không
biết phải nói gì, làm gì. Vị sĩ quan cao cấp chững mực với quân phục chỉnh tề
trang nghiêm ngày xưa nay đã mang hình hài của một người tàn phế mà ai cũng có thể
gặp ở đâu đó. Đôi mắt tôi nói rõ sự thương cảm của tôi đối với ông. Và một lần
nữa ông cười, nụ cười nhăn nhún với một chiếc răng khểnh trong môi, như ông
muốn nói với tôi rằng : “Tôi chấp nhận định mệnh của tôi, nhưng tư
tưởng của tôi đã vượt khỏi thân xác nhỏ nhoi tàn phế của tôi rồi. Anh đừng
thương hại cho tôi”.
Sau nụ cười là ánh mắt
nhìn tôi sâu hơn. Trong ánh mắt đó, tôi đã ghi nhận được sự thương xót của ông
đối với tôi. Hình như ông đã nhìn thấy lại người sĩ quan thuộc cấp trẻ tuổi của
ông ở những ngày xưa, còn độc thân, mặt còn non sữa, nhưng sáng sủa và nhanh
nhẹn, đã từng lúc làm ông hài lòng, cùng từng khi khiến ông phải chỉ bảo… Ngày
nay, hắn ta đã trở thành một người cằn cỗi, gầy ốm, lam lũ với áo quần chùm đụp
rách rưới, má hóp, mắt thâm vì những ngày thiếu ăn, những đêm thiếu ngủ. Hơn
thế nữa, hắn ta còn chưa biết phải làm gì trong cảnh tù đày và trong tương
lai.
Tôi chưa biết nói gì
thêm, làm gì thêm, ở buổi gặp lại ông trong hoàn cảnh khốn khổ đó, thì anh bạn
cùng tôi đi lãnh cơm, tìm được tôi, thấy tôi đang đứng “nói chuyện” với
Đại tá Sơn. Anh đến gọi tôi vì cơm anh đã lãnh xong để ngoài sân phạn xá. Tôi
tần ngần một phút nhưng rồi cũng phải theo anh trở lại phạn xá gánh cơm về cho
anh em ăn. Chúng tôi chào từ giã ông, không thấy ông trả lời. Tôi quay đi, mang
theo nỗi buồn thật lớn. Anh bạn nói với tôi : “Đại tá Sơn đó, ông ta bị
chứng bệnh nan y, vừa bị suyễn, bệnh tim và lao phổi. Ông không hề nói chuyện
với ai”
Tôi trả lời
ngắn: “Ông là thầy cũ của tôi”. Suốt ngày hôm đó tôi thẫn thờ
vì những ý nghĩ miên man trong đầu óc tôi. Đêm đó cũng không thể ngủ được. Tôi
suy nghĩ về ông và những ngày tù đày của chính bản thân tôi. Quả thật, trong
lần đối thoại bằng mắt ở buổi gặp lại lạ lùng này, ông đã nói với tôi thật
nhiều về thân phận của ông và của tôi. Tôi biết rõ ông đã vượt khỏi cái thân
xác bệnh hoạn yếu đuối nhỏ nhoi của con người, dẫn phần tâm linh của ông đến
một cõi an bình nào đó, như một tín đồ công giáo tin tưởng sự an bài của Đấng
Tạo Hóa về định mệnh của mình.
Hơn thế nữa, trong tư
tưởng, ông không chỉ còn là một người viết sử bình thường, một sĩ quan bình
thường, mà đã trở thành một triết gia lớn biết cả cội nguồn của dân tộc và tổ
quốc. Tâm trí ông đã đi ra ngoài thân thể ông để đến một khung trời bao la nào
đó, cao rộng, hay ít nhất cũng phủ trùm trên bờ cõi VN. Rõ ràng ông đã tìm được
cho ông một lối thoát, sau khi đã trải qua đau khổ đến tột độ : Thể xác nứt nẻ,
nhức nhối vì bị gặm nhấm, rút tỉa bởi con máu độc hại của chứng bệnh nan y; bị
bỏ đói khát lạnh lẽo, cô độc trong một nơi cách biệt đến trở thành câm nín. Bao
nhiêu tháng ngày đau đớn oằn oại mà ông phải chịu đựng từng phút từng giây đó
không đủ để ông trở thành một triết nhân hay sao, vả lại ông là một người thâm
trầm, hiểu sâu học rộng…Dù sao thì ông cũng đã vượt thoát được đau khổ và tìm
ra cho mình một con đường.
Một ngày nào thoát
khỏi gông cùm CS, nếu tấm thân tàn phế của ông còn hơi thở, thì biết đâu khối
óc phong phú và tĩnh đạt của ông sẽ không giúp ông trở nên bất tử trong lòng
mọi người, vì những điều chứa đựng trong đó sẽ có thể cho chúng ta những hiểu
biết về lịch sử Việt Nam – trong thế hệ chúng ta – một cách xác đáng
nhất, tường tận nhất, đáng suy gẫm nhất vì sao chúng ta đã đau khổ triền miên
trong cuộc chiến tranh tàn khốc dai dẳng vừa qua. Hay xa hơn nữa, biết đâu ông
cũng có thể cho chúng ta một triết lý nhân sinh rút tỉa từ kinh nghiệm bản thân
ông, khả dĩ giúp được nhiều người tìm ra sự an bình trong tâm hồn ở cuộc sống
nhiều đau thương này.
Tôi yên tâm phần nào
về ông, vì tôi biết, dù ông là kẻ chiến bại trong cuộc sống, nhưng lại là người
chiến thắng chính bản thân mình. Còn tôi, ông đã nói cho tôi biết bằng ánh mắt,
là ông thương cảm cho tôi, vì hình như ông biết rõ tôi đã và đang còn mù mờ,
quờ quạng trong đáy ngục, trong lưu đàỵ Tôi chưa nghĩ gì cho hôm nay và cho
ngày mai hơn là phải sợ lao động nặng nhọc sáng nay hay sợ bị đói lạnh chiều
nàỵ Tâm trí, tư duy của tôi là một thứ bòng bong. Tôi phải gặp lại ông, tôi
phải học tấm gương của ông, phải biết nhận chịu cái đau buốt tận xương tủy, để
nghiền ngẫm về lẽ sống và tìm cho mình một con đường thích hợp nhất mà bước
đi.
Từ ngày đó tôi định
bụng hôm nào thuận tiện tôi sẽ đi tìm ông, vì ông ở phòng“cách ly” không
phải lúc nào cũng tự tiện mà đến được. Cán bộ Công an trại giam cấm ngặt mọi tù
nhân đến đó. Trong mấy ngày liền, sau các buổi lao động xong về trại, tôi đi
theo các bạn lãnh cơm lên phạn xá, lảng vảng đến gần căn phòng cách ly mong
nhìn thấy ông để đến gặp, nhưng lần nào cũng trở về không. Rồi một buổi chiều
tôi trở lại đó, từ xa tôi đã thấy ông sau song cửa sổ, mắt đang nhìn ra xa xôi…
cao hơn bờ tường rào của trại trước mặt ông.
Tôi muốn nhìn ông cho
rõ hơn nên bước thêm mấy bước nữa rồi dừng lại. Một chập rất lâu, ánh mắt ông
vẫn thế, không thay đổi hướng. Ở hướng đó, mặt trời chiều đã xuống thấp, nắng
đã nhạt, mấy áng mây thật mỏng, ráng hồng, còn vơ vẩn, rồi bỗng như bị gió giật
xé, tan ra. Tôi chợt thấy ông rùng mình. Tôi tự nghĩ: “Chẳng lẽ mình nhầm hay
sao khi nhận xét về ông ở buổi đầu tiên?”. Không do dự nữa, tôi bước đến gần,
đứng ngoài sân, trước hành lang, chào ông và khẽ hỏi: “Chào Thầy, hôm nay
Thầy có khoẻ hơn không?”
Ông quay lại nhìn tôi,
nhẹ gật đầu nhưng không trả lời. Đôi mắt ông lại hướng về góc trời có một bóng
mây vừa tan, một thoáng như mờ đi, như nghĩ ngợi, rồi chợt sáng hẳn ra nhìn
thẳng hơn vào mắt tôi. Thầy.Thầy ơi ! Tôi đã hiểu rồi. Tôi đã hiểu trong lòng
Thầy nghĩ gì và Thầy muốn gì ở tôi. Lòng tôi trong một phút cảm thấy đau
điếng.Tôi có nên nói đến những điều này cho các bạn nghe hay không? Liệu các
bạn có tin rằng tôi nói bằng sự thật, bằng tấm lòng của tôi hay không? Thôi thì
tôi cứ nói.
Ông đã cảm nhận được
định mệnh của ông rồi. Hơn ai hết, ông hiểu rõ tình trạng sức khoẻ của ông. Ông
chỉ sợ mình như ráng mây mong manh kia, sẽ phải tan rã mất đi vội vàng. Thời
gian quí báu không còn nữa đối với ông, ngọn đèn hắt hiu trong tim ông sắp tắt,
nhưng ngọn lửa lớn trong óc ông, đang rực sáng, không có chỗ thoát ra. Bốn bức
tường của nhà giam này thật cay nghiệt; cái hoài bão của ông, niềm ấp ủ đã hình
thành trong tâm não ông cũng sẽ tan biến mà thôi. Ông không sợ bản thân ông bị
tiêu hủy, ông chỉ sợ những điều đó bị tiêu diệt, tôi nghĩ như vậy. Với ánh mắt
nhìn thẳng vào mắt tôi, tôi nhận ra hình như ông muốn ủy thác cho tôi một việc
gì đó sau này – khi tôi ra khỏi bốn bức tường của trại giam – chẳng hạn như sẽ
thay ông viết lên những gì mà ông muốn để lại cho những thế hệ tương lai.
Nếu quả thật điều này
tôi đoán đúng, tôi cam đành chịu sự thất lễ đối với ông. Dù tôi hiểu ông, nhưng
làm sao tôi có thể hiểu tường tận những gì tách bạch định hình trong tư tưởng
của ông. Ông đã nghĩ gì, ông đã biết những gì – hẳn nhiên là phải rộng lớn và
khúc chiết – ông muốn viết những gì, làm cách nào tôi có thể biết được. Vả lại,
những thứ ấy là những điều mà ông phải phấn đấu thật cam go với bệnh tật, với
chính mình bao nhiêu năm trời, chịu đựng vô vàn đau đớn tủi nhục từ thể xác đến
tâm não mới có được. Nó là của riêng ông. Làm sao tôi có thể cảm nhận được hết,
khi mức độ thương đau của tôi có hạn; làm sao tôi có thể viết những điều ấy
thành lời.
Sở năng của ông là
viết sử. Ngay ở công việc này, nếu tôi có hiểu biết một đôi điều, thì với khả
năng của tôi, tôi cũng không thể thay ông mà viết nổi hết cái cao xa rộng lớn
của ông, cái sâu sắc phong phú của ông, cái chiết trung tinh túy của ông, cái
kinh nghiệm dồi dào của ông về những gì phức tạp nhất, nhiêu khê nhất, khuất
lấp nhất của lịch sử ở thời đại nhiễu nhương này. Nếu tôi cần thời gian để có
được những ưu điểm trên đây như ông, thì sẽ bao lâu. Có lẽ suốt đời đến khi
nhắm mắt, tôi cũng không có được.
Hôm trước tôi gọi ông
bằng “Thầy” để tránh tiếng gọi cấp bậc đã trở thành “không
thích hợp” nữa. Hôm nay, tôi cũng gọi ông bằng chữ đó, cùng nghĩa. Xét
cho cùng, tôi chưa đáng là học trò của ông trên nhiều phương diện. Tôi đành cam
chịu sự bất lực rồi. Cái hy vọng giữ được cuộc sống của ông thật mong manh, cái
hy vọng giữ sự hiểu biết trong trí não ông cũng không thể có… Rồi cát bụi sẽ
trở về với cát bụi mà thôi… Bỗng nhiên tôi nghe mấy giọt nước mắt lăn trên má
tôi.
Ông nhìn tôi lặng lẽ
thở dài rồi quay đi…
Tôi trở về phòng giam
của mình với tâm trạng buồn bã, mệt mỏi. Tôi muốn làm vui lòng cố nhân, muốn
làm tròn bổn phận với một cấp chỉ huy tôi quí trọng, nhất là khi ông đang ở
trong hoàn cảnh khốn cùng, nhưng tôi biết tôi kém tài, thiếu khả năng để khả dĩ
hoàn thành sự ký ủy của ông.
Sau buổi chiều đó, lại
một đêm và nhiều đêm khác nữa tôi mất ngủ. Dù ông muốn hay không, tôi cũng
thương cảm cho ông, xót xa cho ông. Niềm trắc ẩn của tôi không ngoài việc tôi
biết ông cảm thấy sức khoẻ của ông đã cạn, ông biết ông sẽ không thể
– bằng cách nào đó, phổ cập được những gì đó thật hữu ích đã kết tinh
trong não tủy của ông qua những tháng ngày đau khổ. Niềm hy vọng cuối cùng là
ký thác những điều đó cho một ai đó có khả năng, cũng đã bị giập tắt. Sự cô đơn
của ông bây giờ đã hoàn toàn. Tất cả đã quay lưng lại với ông. Bên ông có lẽ
chỉ còn Thượng Đế là vị an ủi, là vị cứu tinh cuối cùng mà thôi. Con người đã
không còn trong tầm mắt và niềm hy vọng của ông nữa, mãi mãi…
Sau đó không lâu, một
buổi tối, bọn cán bộ trại tổ chức buổi chiếu bóng ngoài trời cho tất cả tù nhân
xem ở cái sân rộng lớn giữa trại. Đêm ấy, trời đầy trăng sáng trong sương đêm
loang loáng của mùa Đông. Hơn một nghìn tù nhân được xếp hàng ngồi theo đội của
mình trong sân. Tuy nhiên, mọi người khi cần thiết cũng có thể tách ra đứng lên
đi tiểu ở một vài nơi mà cán bộ trại giam CS đã chỉ định trước. Một nơi như vậy
nằm bên trong bờ tường của phạn xá. Đây là cơ hội may mắn cho tôi. Khi phim chiếu
được chừng một giờ – phim gì đó, tôi không còn nhớ – tôi đứng lên đi về phía ở
bờ tường vào phạn xá, đến chỗ đi tiểu. Nhìn không có ai, tôi bước thêm mấy bước
nữa, dừng lại. Chỗ tôi đứng chỉ còn cách căn phòng nơi ông ở không đầy mươi
bước. Tôi không có ý định gặp ông, chỉ muốn nhìn thấy ông mà thôi, và tôi đã
nhìn thấy. Ông đứng bên trong cửa sổ, ở đó có ánh đèn le lói hắt ra, đang nhìn
lên khung trời đầy ánh trăng bàng bạc trong sương. Giờ đó cũng gần khuya, ông
vẫn thức, đứng nhìn trăng, nhìn trời. Tôi đã hiểu rõ hơn tâm sự của ông. Tôi
đứng nhìn ông một lúc khá lâu, rồi sợ bị bọn cán bộ bắt gặp, tôi quay trở ra về
chỗ ngồi của các bạn cùng đội và không xem gì được nữa ở những thước phim tuyên
truyền còn lại. Tôi lơ đãng ngắm nhìn những vì sao xa xa, ngắm vần trăng nhàn
nhạt trên nền trời nhiều sương lành lạnh, diệu vợi, buồn man man.
Đêm trăng là khung
trời của Hàn Mặc Tử, vầng trăng và ánh trăng là thơ của Hàn Mặc Tử, không phải
của ông. Ông không là một thi nhân, ông là một nhà viết sử. Trăng đã thức trong
máu để Hàn Mặc Tử làm thơ và ngâm thơ. Trăng đã thức trong máu của ông, chỉ để
ông thấy nỗi cô đơn của ông thấm đậm hơn mà thôi. Hàn Mặc Tử, ở những ngày cuối
cùng của cuộc đời, còn nói lên được, còn viết lên được những điều muốn nói,
những điều muốn viết, trong sự yêu chìu an ủi của một người đẹp yêu ông. Ông ta
thật có diễm phúc so với nhà viết sử Phạm Văn Sơn. Vị sử gia của tôi trong
những giờ phút cuối cùng này còn có ai đâu. Ông bị cách ly thân thể, bị chối bỏ
tình cảm, tuyệt nguồn tâm sự đến trơ trọi cả linh hồn. Ngày xưa, vua Hezekiah
của Do Thái – trong Thánh Kinh – hơn mười mấy năm bị phong hủi cũng không cô
đơn bằng ông, vì ông vua này vẫn sống trong hoàng cung lộng lẫy với hằng trăm
cung tần mỹ nữ hầu hạ. Có lẽ chỉ một người chịu sự cô đơn như ông là một vị bác
sĩ nào đó – một nhân vật có thật – trong tác phẩm “Kẻ Độc Hành”
(Man Who Walks Alone) của một nhà văn Mỹ, tôi đã quên tên, đã hy sinh
suốt quãng đời đẹp đẽ nhất của mình, tình nguyện đến một phương trời xa, phục
vụ một trại hủi để chữa trị bệnh nhân bằng sự hiểu biết và lòng tận tâm của
mình, cho đến một ngày chính ông ta bị truyền nhiễm chứng bệnh nan y này. Khi
trở lại quê hương, ông lại bị hất hủi, bị bỏ quên, cô đơn như một kẻ độc hành
trong cõi đời tưởng chừng như hoang vắng. Dù sao vị bác sĩ đó cũng đã làm tròn
thiên chức của mình, đã hưởng được sự tự do để suy gẫm về cái triết lý của cuộc
sống và đã không uổng công viết lại được hồi ký về cuộc đời nghiệt ngã của
mình. Còn ông, nhà viết sử của chúng ta, ông đã cô đơn bốn bề ở kiếp con người.
Loài người dưới đất quên lửng ông, trăng sao trên trời xa lạ với ông.
Ông là kẻ cô đơn nhất
trong loài người… ở những giờ phút sau cùng của đời người.
Đêm trăng này hay bao
nhiêu đêm trăng nữa sẽ cho ông nhìn thấy gì, hay ông chỉ nhìn thấy sự hoang mạc
đến tận cùng của cuộc đời ông trong những ngày còn lại. Hay hơn thế nữa, ông sẽ
nhìn thấy nỗi tuyệt vọng vừa nhen nhúm trong tâm sự ông, về sự không thể làm
tròn thiên chức của mình, sẽ lớn dần lên, sẽ còn đày đọa ông không biết bao lâu
nữa. Đêm không ngủ dưới trăng kia có ích lợi gì cho ông không?!
Thì ra tâm sự con
người thật phức tạp trước những sự kiện tưởng chừng như vô tình nhất, giản dị
nhất. Lần đầu tiên sau khi gặp lại ông, tôi tưởng ông đã yên tâm vì đã tìm cho
mình được một con đường, một chân lý, đến độ khi nhìn ông tôi cũng cảm thấy yên
tâm. Hôm nay, bởi những sự kiện mới mẻ tưởng như vô tình, tôi mới biết ông vẫn
còn ưu tư khoắc khoải, nên lòng dạ tôi xốn xang vô cùng. Tôi đã ngu muội và
thật thà ở buổi chiều hôm trước, vì vô ý thức, tôi đã đẩy tình trạng cô đơn của
ông đến cao độ nhất, bởi sự phản ứng tự nhiên, chân tình bằng mấy giọt nước mắt
dại khờ, non nớt, rơi không đúng chỗ, đúng lúc…
Một giọt nước đã làm
tràn miệng bát.
Đáng lẽ tôi phải tế
nhị giữ nó lại, tìm cách an ủi ông. Biết đâu niềm hy vọng vẫn còn là ngọn lửa,
tuy nhỏ nhoi, cũng sưởi ấm lòng ông để ông cảm thấy mình vẫn còn người tri kỷ,
không cô đơn, còn có ý nghĩa với mọi người. Biết đâu như vậy sẽ làm cho ông yên
tâm hơn. Dù cái chết có đến với ông, bằng cách nào đi nữa, ông cũng cảm thấy ấm
cúng trong tâm hồn. Niềm trắc ẩn xốn xang này đã trở thành sự hối hận triền
miên trong tôi suốt nhiều năm qua, chưa có dịp bộc lộ cùng ai. Tôi thật khổ
tâm.
Lúc đó, tôi thầm cầu
nguyện Thượng Đế xui khiến cho những người CSVN thấy rõ chứng bệnh vô cùng hiểm
nghèo, nguy ngập của ông mà tha cho ông ra, cho ông được trở về với gia đình.
Đó là con đường duy nhất cứu được ông, cứu được cái hoài bão mà ông từng ôm ấp
bao nhiêu năm qua. Tôi đã thất vọng, ý trời không phải là ý người. CSVN chỉ hủy
diệt những nhân tài đối lập, không bao giờ nhẹ tay với một ai…
Rồi việc gì phải đến,
đã đến.
Một ngày, chưa hết mùa
đông, đầu năm 1980 (tôi không nhớ chính xác ngày tháng), buổi sáng
sớm lất phất một cơn mưa phùn nhỏ, trời lạnh và đục, người ta đã đánh kẻng tập
hợp tù nhân các đội ra ngoài sân để tuần tự cho xuất trại đi lao động như
thường lệ. Bấy giờ tôi ở trong đội cưa xẻ gỗ súc của Trại K2/Tân Lập. Đội chúng
tôi ra hiện trường làm việc – là hai dãy nhà lợp tranh, chỉ cách cổng trại vài
mươi bước – trong vòng mấy phút. Mỗi cặp cưa gồm 2 người, tự động vào giàn cưa
của mình và xẻ những thân gỗ lớn thành những tấm ván dày hoặc mỏng dùng để đóng
bàn ghế, vách nhà, sàn nằm trong trại, hay đóng hòm chôn tù nhân, chết bởi
nhiều cách, đa số là chết vì bệnh và kiệt sức. Chừng chín giờ rưỡi hay mười giờ
hôm đó, tôi đến nhận phần sắn phụ trội (đội cưa xẻ thuộc loại lao động
nặng, có thêm một phần ăn phụ trội ở giờ giải lao, nhưng bất thường) vừa
định quay về giàn cưa mình thì anh bạn hôm trước đi lãnh cơm với tôi, hôm nay
vừa đi lãnh sắn ở nhà bếp, nói nhỏ vào tai tôi: “Tin buồn!”
Tin buồn có nghĩa là
trong anh em của chúng tôi có thêm một người vĩnh viễn nằm xuống, cũng có nghĩa
là đội của chúng tôi phải xẻ thêm những tấm ván để đóng chiếc hòm tạm bợ bọc
xác bạn bè, một điều không ai muốn, nhưng ai cũng tình nguyện làm để biểu lộ
lòng thương xót với người đã ra đi. Biết đâu rồi ngày nào cũng đến lượt mình.
Tâm lý trái ngược đa đoan là thế đó.
Tôi nghe anh nói xong,
định hỏi xem là ai, nhưng anh đã bảo tôi: “Đi đi..!”
Trở về chỗ, vừa ngồi
xuống đã thấy anh theo đến, ngồi sát bên, nói vừa đủ cho tôi nghe: “Đại
tá Sơn, “chef” cũ của anh, chết rồi!”
Tôi sững sờ, tưởng
chừng như ai tạt một gáo nước lạnh vào mặt, hỏi lại anh: “Anh nói… ai
chết rồi, tại sao, hồi nào?”
Anh buồn bã thuật lại
câu chuyện anh vừa nghe ở nhà bếp: “Sáng nay, sau khi các đội đã xuất
trại hết, ‘tụi nó’ ra lệnh cho ông đem giỏ ra sân mang than đá vào bếp trại như
những ngày trước. Không biết ông bưng vác đến giỏ thứ mấy thì kiệt sức, hộc máu
tươi, ngất xỉu bất tỉnh. Khi chúng hay được cho mang ông lên bệnh xá thì chỉ
mấy phút sau ông mất; cả người nhầy nhụa máu me, hình như bao nhiêu máu mủ
trong các phần thân thể lở lói tuôn tràn ra hết… “
Anh nói tiếp: “Giờ
này có lẽ họ đã đem ông xuống nhà xác rồi!”
Anh lặng lẽ bỏ đi,
không nói thêm gì nữa. Tôi như một kẻ mất hồn.
Tôi đã hiểu…
Từ lâu nay, thỉnh
thoảng chúng tôi thấy một chiếc xe tải chở vào trại loại than đá vụn vo thành
viên tròn to như những trái “poids” lớn, dùng làm chất đốt ở
bếp. Mỗi lần như vậy, họ đổ than đá ở phần sân ngoài bức tường, trước cửa vào
nhà bếp. Bọn cán bộ ra lệnh cho ông hằng ngày dần dà chuyển hết những đống than
đá đó vào bếp, trừ trường hợp trời mưa, phải chuyển gấp, chúng cho người phụ.
Như vậy, một người bệnh trầm kha như ông vẫn bị chúng vắt sức lao động đến giọt
máu cuối cùng. Hôm nay ông đã ngã xuống như trăm ngàn nạn nhân khác dưới chủ
trương giết người siêu dã man này trong các trại giam CSVN.
Sau buổi giải lao, tất
cả anh em trong đội cưa xẻ đều biết về cái chết thảm thương của ông. Ông đã mất
rồi, đã về cõi thiên đường, đã mang theo sự chịu đựng và sự hiểu biết của ông
vốn dĩ không hề tưởng là đã có trong con người mang nhục thể. Cái gì của Thượng
Đế trả về cho Thượng Đế.
Người ta ra lệnh xẻ gỗ
đóng quan tài cho ông. Tôi nhận việc ấy với những giọt nước mắt chảy dài trên
má. Chỉ còn một chút đáp đền này thôi, cố nhân ơi…
Văn Nguyên Dưỡng
No comments:
Post a Comment