Wednesday, January 22, 2020

Trump muốn thay đổi chế độ tại Iran?- Phạm Phú Khải



Trump muốn thay đổi chế độ tại Iran?
16/01/2020
·         Phạm Phú Khải


·         K t cuc Cách mng Hi giáo ti Iran năm 1979, quan h gia M và Iran phn ln là thù nghch [1]. Trước đó Iran dưới thi vua Mohammad Reza Pahlavi là mt đi tác cn thiết, và là đng minh, mà M tin tưởng và phn nào đó da vào đ mt mt ngăn chn nh hưởng t Liên Xô, mt khác vì quyn li v du ha cũng như v an ninh chung ca khu vc.
Mi chính quyn M, k t đó đến nay, tt nhiên là mun chế đ thay đi (regime change). Tt c vì quyn li ca M và, rng hơn, ca khu vc. Nhưng mi chính quyn đu có nhng chiến lược, chiến thut hay nói chung là các bin pháp khác nhau. Hơn na, mun là mt chuyn, làm được hay không là chuyn khác.
Chính quyn Obama thì tìm cách kim chế Iran, cũng như mong mun kim soát được vũ khí ht nhân ca Iran, bng cách tiếp cn thay vì cô lp, bng tha ước có tính toán k càng đ Iran phi thc hin thay vì hình pht/cm vn, chng hn. Vì suy lun như thế nên nó đã đưa đến s hình thành Kế hoch Hành đng Toàn din Chung (Joint Comprehensive Plan of Action/JCPOA) được năm thành viên thường trc ca Hi đng Bo an Liên Hip Quc cng vi Đc ký kết vi Iran năm 2015 [2].
Trong khi đó, ngay t đu chính quyn Trump đã có quan đim khác hoàn toàn, và đã quyết đnh rút khi JCPOA ngày 8 tháng 5 năm 2018. Trong bài “Đi đu vi Iran (Confronting Iran) đăng trên tp chí Foreign Affairs cui năm 2018, đương kiêm Ngoi trưởng Hoa K Michael R. Pompeo đã bin lun rng chính sách to ti đa áp lc ca Tng thng Trump s tt và hiu qu hơn [3]. Ông Pompeo trình bày nhiu lý do cho chính sách rút ra khi tha thun JCPOA, tái áp dng cm vn, đe da các bin pháp quân s kh thi, và n lc vch trn tham nhũng và vi phm nhân quyn ca chế đ này, bi vì Iran là mt nhà nước bt ho, là mt chế đ ngoài vòng pháp lut v.v
Trong bài viết này, Ngoi trưởng Pompeo cũng đ cp đến Lc lượng V binh Cách mng Hi giáo (Islamic Revolutionary Guard Corps/IRGC), mà ông bin lun rng IRGC đã hình thành lc lượng tinh nhu Quds được giao nhim v xut khu cách mng ra ngoài nước Iran. Ngay t ban đu tt c các trách nhim đi ni và đi ngoi ca các viên chc trong chế đ Iran, k c trách nhim đi vi người dân ca mình, là đ hoàn thành cuc cách mng này. Và theo Pompeo, thì Kết qu là, trong bn thp k qua, chế đ đã gây ra rt nhiu s hy hoi và bt n, hành vi xu không kết thúc vi JCPOA.
Vi quan đim đó, không có gì ngc nhiên khi chính quyn Trump đã theo dõi tng bước đi ca Tướng Qassem Suleimani, người đng đu ca IRGC Quds Force, và là mt trong nhng nhân vt quyn lc và nh hưởng nht ti Trung Đông [4]. Và khi cơ hi đến, ông Trump đã ra lnh h sát ngay. Iran đã tr đũa bng các ha tin tn công vào các căn c quân s ca M ti Iraq. Cũng may, không có mt công dân hay binh lính nào ca M chết. Và chuyến máy bay b Iran bn rơi không có mt công dân M nào. Nếu không thì tình thế leo thang s khó tránh khi.
Bn ha tin xong thì Ngoi trưởng Iran Javad Zarif khng đnh không mun leo thang và chiến tranh vi M [5].
Liu Hoa K có th tin li nói ca ông Zarif không?
Tht ra thì c hai bênh đu hoàn toàn không tin tưởng nhau, và nhng gì được nói công khai, nếu có đúng d kin, thì cũng ch là mt na hay mt phn ca s tht.
Tuy vn có nhiu người Iran ng h M và các văn hóa Tây phương, gii cm quyn hin nay vn dng tôn giáo (nhánh Shiite) và tinh thn dân tc đ duy trì s thng tr ca h. Chế đ thn quyn ca Iran hin nay nói riêng, và người Iran hiu biết v lch s nói chung, không quên rng chính M, và Anh, đc bit là CIA ca M, đã nhúng tay vào cuc đo chánh Th tướng Iran Muhammad Mossadegh năm 1953 [6]. Các tài liu được gii mt vào năm 2017, tc 64 năm sau, cho biết CIA tìm cách ngăn chn nó vì tin rng cuc đo chánh s tht bi, nhưng không thành vì nhân viên CIA hàng đu ti Iran, Kermit Roosevelt, đã không thi hành lnh đưa ra. Cuc đo chánh thành công, nhưng hu qu ca nó đ li là khng khiếp: tinh thn bài Tây phương đã gia tăng t đó; cuc Cách mng Hi Giáo Iran năm 1979; và v khng hong con tin người M Iran vào thi đim đó. Chế đ thn quyn Iran không nhng hoàn toàn bài M, mà còn tr thành mt chế đ hung bo và vi phm nhân quyn trm trng nht hin nay. Cui tháng 11 năm va qua, h đã thng tay đàn áp mi cuc biu tình trên toàn Iran và đã giết chết hơn 180 người dân, mà con s tht có th cao hơn [7].
Hoa Kỳ, nht là chính quyn Trump hin nay, tt nhiên không tin rng Iran s ngng đó, như ông Zarif tuyên b. Theo chuyên gia Kelly Magsamen, s khng hong s không chm dt đây [8]. Các hành đng tr đũa ca Iran s đến qua thi gian, bng nhng cách bình thường không tiên liu được, và nó s không gii hn Iraq hay ti Trung Đông. Magsamen cho rng chính quyn Trump cn chun b cho các tình hung bt ng: s có các cuc tn công mng; khng b nước ngoài và trên đt M; các n lc ám sát các quan chc Hoa K và nhiu cuc tn công vào các m du ca Saudi Arabia; và s có nhng bước tiến khiêu khích hơn đ thi hành chương trình vũ khí ht nhân. Magsamen, và nhiu chuyên gia v Trung Đông khác, đu biết không có mt chính sách hay mt s chn la ti ho nào đi vi Iran (no good options). Leo thang xung đt, hay xung thang, đu có th b c hai bên hiu lm hay tính lm, vì hin nay không có kênh ngoi giao nào gia hai chính quyn. Trong khi đó Th tướng Iraq Adel Abdul Mahdi đã yêu cu M bt đu chun b đ rút quân khi Iraq [9]. Và H vin Hoa K đã thông qua ngh quyết đòi hi TT Trump phi được Quc hi phê chun trước khi xúc tiến bt c hành đng quân s nào chng li Iran [10].
Chuyên gia Daniel Byman thuc vin nghiên cu Brookings cũng có nhng nhn đnh tương t như Magsamen trong bài Nước đi kế tiếp ca Iran (Iran’s next move) [11].
Tóm li, nhng chính sách ca ông Trump đi vi Iran đang có nhiu cn tr và hn chế hơn nhng gì ông Trump mong mun thc hin. Lý do là vì mc du ông Trump và ông Pompeo khng đnh Hoa K không mun chiến tranh hay thay đi chế đ ti Iran, mà ch mun Iran hành x như mt quc gia bình thường, nhng hành đng và chính sách Trump to “áp lc ti đa được Iran xem là như thế và Iran đã “phn kháng ti đa trong nhng năm qua [12]. Khi b dn ti chân tường thì chế đ nào cũng tìm cách phn ng đ tn ti, ngoi tr không còn s chn la nào khác. Trong khi đó thì Iran còn nhiu la chn và chưa b dn đến thế chân tường.
Nếu chính quyn Trump tht s không mun thay đi chế đ thì phi có mt kênh ngoi giao đ đi thoi, thay vì ch da hoàn toàn vào đe da và cưỡng bách. Còn nếu mun thay đi chế đ thì ông Trump phi sn sàng leo thang, k c chiến tranh, nếu các áp lc ti đa không hiu qu. Mà như thế thì Hoa K s sa ly thêm mt cuc chiến khác ti Trung Đông, điu mà không ai mun, k c ông Trump.
Đó là lý do mà hu hết các chuyên gia v Trung Đông cho rng các chiến lược đi phó vi Iran cn lin lc, nht quán và cn có kênh ngoi giao đ có th đt được các mc tiêu bn vng đi vi Iran và Trung Đông hin nay.
Tài liu tham kho:
1. Monique Ross and Annabelle Quince, “Why America and Iran hate each other”, ABC News, ABC Radio National, 4 January 2020.
2. Colin H. Kahl, “Pompeo’s Dangerous Delusions”, Foreign Affairs, 24 October 2018.
3. Michael R. Pompeo, “Confronting Iran”, Foreign Affairs, November/December 2018, Volume 97, Number 6.
4. Maysam Behravesh, “Soleimani Was More Valuable in Politics Than in War”, Foreign Affairs, 8 January 2020; “Mt báo viên t Iraq, Syria giúp M h sát Tướng Iran”, Reuters, VOA Tiếng Vit, 10 tháng 1 năm 2020.
6. “Iran launches missile attacks against US forces inside Iraq”, ABC News, 9 January 2020; “Iran ‘Concludes’ Attacks, Foreign Minister Says”, The New York Times, 8 January 2020.
7. Bethany Allen-Ebrahimian, “64 Years Later, CIA Finally Releases Details of Iranian Coup”, Foreign Policy, 20 June 2017.
8. Kelly Magsamen, “How to Avoid Another War in the Middle East”, Foreign Affairs, 4 January 2020.
10. Maanvi Singh and Joanna Walters, “Congress to vote on curbing president's war powers – as it happened”, The Guardian, 9 January 2020; Amanda Macias and Jacob Pramuk, “House passes resolution to limit Trump’s war powers against Iran”, CNBC, 9 January 2020.
11. Daniel L. Byman, “Iran’s next move”, Brokkings, 10 January 2020.
12. Michael Makovsky and Jonathan Ruhe, “The right strategy for Iran isn’t regime change. It’s regime collapse”, The Washington Post, 9 January 2020; Amanda Macias and Kevin Breuninger, “Trump says US does not seek war or regime change in Iran, but is still ready to act if ‘necessary’”, CNBC, 3 January 2020; Barbara Slavin, “US policy hinders positive ‘regime change’ in Iran”, Atlantic Council, 9 December 2019.


No comments:

Post a Comment