Bắc
Hàn học Đổi Mới từ Việt Nam?
Nguyễn Xuân Nghĩa-Thanh Trúc
2019-02-19
2019-02-19
Trong hai ngày 27 và
28 tháng này, Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump sẽ họp thượng đỉnh với Chủ tịch
Bắc Hàn là Kim Chính Ân tại Hà Nội. Sau thượng đỉnh ngày 12 Tháng Sáu năm ngoái
tại Singapore, đây là lần thứ nhì mà lãnh tụ hai nước gặp nhau để thảo luận việc
Bắc Hàn từ bỏ kế hoạch chế tạo võ khí hạch tâm trên bán đảo Triều Tiên, nhưng
vì hội nghị được tổ chức tại Việt Nam nên nhiều người hy vọng là lãnh đạo Bắc
Hàn có thể học hỏi kinh nghiệm đổi mới kinh tế của Hà Nội. Diễn đàn Kinh tế sẽ
tìm hiểu triển vọng này.
Thanh Trúc: Ban Việt ngữ đài Á Châu Tự Do và Thanh Trúc
xin kính chào kinh tế gia Nguyễn-Xuân Nghĩa. Thưa ông, để chuẩn bị hai
ngày hội họp với Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump tại Hà Nội vào ngày 27 và 28,
lãnh tụ Kim Chính Ân của Bắc Hàn sẽ tới Việt Nam từ ngày 25 và nhiều người mong
là Bắc Hàn có thể chứng kiến sự đổi mới của Việt Nam mà tiến hành việc cải cách
kinh tế ở nhà. Ông nghĩ sao về hy vọng đó?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Nếu tôi nhớ không lầm thì chính Ngoại
trưởng Hoa Kỳ Mike Pompeo đã gợi ý này từ Tháng Chín năm ngoái. Quả thật là nền
kinh tế quá lạc hậu và sa sút của Bắc Hàn cần được cải cách, miễn là không đe
dọa sự tồn tại của một chế độ độc tài, và kinh nghiệm đổi mới kinh tế của Việt
Nam từ ba chục năm trước có thể là một giải pháp cho lãnh tụ Kim Chính Ân. Tổng
thống Donald Trump cũng dùng ẩn dụ là kinh tế Bắc Hàn có thể nhảy vọt như một
hỏa tiễn mà không gây chiến tranh. Khi tới Hà Nội, lãnh tụ Kim Chính Ân có thể
chứng kiến một số hình ảnh đổi mới tại Việt Nam mà học hỏi thêm kinh nghiệm về
cải cách. Nhưng chúng ta cần đặt vấn đề vào một bối cảnh rộng lớn hơn.
- Trước hết, sau Chiến
tranh Cao Ly từ năm 1950 tới 1953, hai nước Nam Bắc Hàn vẫn chưa bình thường
hóa quan hệ với nhau và Bắc Hàn vẫn chưa có một hòa ước với Hoa Kỳ. Vì vậy, đối
thoại giữa hai chế độ Nam-Bắc Hàn là một bước ưu tiên. Thứ hai, chính là Nam
Hàn, mà người ta gọi là Đại Hàn Dân Quốc, mới là một mẫu mực cải cách kinh tế
cho Trung Quốc và Việt Nam và sau khi cải tổ kinh tế với sự yểm trợ của Hoa Kỳ
vào những năm 60 của thế kỷ trước, Nam Hàn còn cải cách về chính trị để có chế
độ dân chủ và trở thành một quốc gia tiên tiến hiếm hoi. Trong cuộc đối thoại
giữa hai chế độ Hán Thành và Bình Nhưỡng từ năm ngoái, Bắc Hàn có thể cũng đã
tìm hiểu và học kinh nghiệm của Nam Hàn.
Thanh Trúc: Như vậy, ông cho rằng Bắc Hàn nên học
kinh nghiệm cải cách kinh tế của Nam Hàn?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Ngoài khía cạnh đồng văn và ngôn ngữ
thì yếu tố quốc gia dân tộc của hai nước cũng là điều nên nhớ: niềm tự hào dân
tộc là động lực vô hình mà đáng kể khi một dân tộc vẫn bị chia đôi từ 70 năm
qua. Việc Nam Hàn đầu tư mạnh vào Việt Nam, với điển hình là vai trò của tổ hợp
Samsung, tất nhiên được Bắc Hàn chú ý. Đáng chú ý hơn vậy là vai trò của tư
nhân trong việc phát triển Nam Hàn. Vì vậy, bài học mà Bắc Hàn nên ghi nhận là
quyền tư hữu và vị trí của tư nhân, của tư doanh. Bài học đó không đến từ Việt
Nam mà đến từ Nam Hàn, một quốc gia tôn trọng dân chủ và quyền sáng tạo của
người dân.
Thanh Trúc: Một đặc điểm then chốt của chế độ Bắc
Hàn từ năm 1948 cho tới nay là tinh thần họ gọi là “tự chủ” nhưng lại theo
phương pháp cộng sản và còn muốn thống nhất hai miền bằng giải pháp quân sự.
Nam Hàn cũng có tinh thần tự chủ, chẳng hạn như với Nhật Bản, Hoa Kỳ và Trung
Quốc ngày nay, nhưng người dân của họ lại thịnh vượng và hạnh phúc hơn người
dân Bắc Hàn. Thưa ông, đấy có là một yếu tố đáng suy ngẫm hay không?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Đúng như vậy và nếu ra khỏi chế độ
bưng bít thông tin để tuyên truyền thì người dân Bắc Hàn cũng có dịp so sánh
với đồng bào của họ tại miền Nam. Trở lại nội dung kinh tế, thì lý luận tự chủ
của chế độ Bắc Hàn khiến họ hy sinh kinh tế cho quân sự để thành một cường quốc
quân sự trong sự lầm than của người dân. Vì vậy, cái gốc của sức mạnh vẫn là
kinh tế và các nước như Hoa Kỳ, Nhật Bản và Nam Hàn có thể giúp Bắc Hàn tái
thiết kinh tế. Vấn đề là tái thiết theo hướng nào?
Thanh Trúc: Như ông nghĩ thì Bắc Hàn nên tái
thiết kinh tế theo hướng nào?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Tôi cho là họ nên đi lại từ đầu và học
kinh nghiệm thất bại của Trung Quốc thời Mao Trạch Đông trong cái gọi là “Bước
Nhảy Vọt Vĩ Đại” hay “Đại Dược Tiến” làm mấy chục triệu người chết đói từ 1958
tới 1961.
- Vấn đề ở đây là lãnh
đạo thiếu thông tin về thực tế của đời sống. Vì vậy, hướng cải cách đầu tiên
của Bắc Hàn là tìm ra định nghĩa chính xác của Tổng sản lượng GDP làm dụng cụ
đo lường xác thực, sau đó là tổ chức bộ máy thu thập thống kê để biết rõ về
tình hình thực tế. Bộ máy đó không là thống kê khó tin của Trung Quốc hay Việt
Nam.
- Chuyện thứ hai là
trong nền kinh tế thị trường, người ta có nhiều thông tin chuẩn xác về cung và
cầu, kết tụ vào cái giá của hàng hóa hay dịch vụ. Lãnh đạo một quốc gia cần có
loại thông tin ấy để lấy các quyết định kinh tế. Nếu Bắc Hàn muốn cải cách thì
nên khởi sự từ đó, vì việc lập ra bộ máy thông tin kinh tế sẽ mất cả chục năm
mới thành hình. Một ví dụ là chúng ta có ít thông tin về quan hệ giao thương
giữa Việt Nam với Bắc Hàn và chỉ nghe nói khi Việt Nam giúp Bình Nhưỡng thoát
lệnh cấm vận kinh tế với than đá của Bắc Hàn. Điều ấy thật ra gây bất lợi kinh
tế cho Việt Nam.
Thanh Trúc: Hồi nãy, ông vừa nói về vai trò then
chốt của tư doanh Nam Hàn, nếu Bắc Hàn tiến hành cải cách, nếu vậy Bắc Hàn nên
làm gì với hệ thống kinh tế quốc doanh của họ?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Đây là lúc ta trở về bài học của Việt
Nam! Sau khi đổi mới lần hai vào năm 1991 thì từ năm 1992, Việt Nam muốn cải
cách khu vực doanh nghiệp nhà nước mà cho tới nay là gần 30 năm sau vẫn chưa
xong. Việc cổ phần hóa hay tư nhân hóa các tập đoàn kinh tế quốc doanh vẫn tiến
quá chậm vì hai hiện tượng cấu kết và tham nhũng.
- Kinh nghiệm Nam Hàn
với tổ hợp Samsung khét tiếng toàn cầu cũng là bài học sau khi Tổng thống Phác
Cận Huệ bị truất phế và vào tù cùng nhiều quản trị viên cao cấp của Samsung.
- Lý do là mọi cơ sở
sản xuất, công lẫn tư, đều muốn bành trướng thị phần về kinh doanh hay ảnh
hưởng về chính trị, hệ thống quốc doanh Bắc Hàn và tư doanh Nam Hàn cũng vậy và
đấy là vấn đề mà lãnh đạo nên sớm nhìn ra để trù liệu trước. Một lần nữa, Nam
Hàn có nhiều bài học về cải cách hay đổi mới kinh tế cho Bắc Hàn. Bài học từ
Trung Quốc hay Việt Nam là kinh nghiệm thất bại và Bắc Hàn không nên nhập cảng
các “quả đấm thép” của Việt Nam!
Thanh Trúc: Một khía cạnh ngoài kinh tế mà cũng
đáng chú ý là quan hệ giữa Trung Quốc với Việt Nam và với Bắc Hàn. Thưa ông,
quan hệ đó có chi phối tiến trình cải cách kinh tế của Bắc Hàn hay không?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Tôi thiển nghĩ rằng lãnh đạo Bắc Hàn
qua ba thế hệ từ ông Kim Nhật Thành, Kim Chính Nhật tới Kim Chính Ân ngày nay
vẫn nghi ngờ Bắc Kinh chứ không hoàn toàn là một chư hầu dễ sai khiến. Việt Nam
cũng có quan hệ căng thẳng với Trung Quốc sau cuộc chiến năm 1979 mà 40 năm
sau, Hà Nội mới cho báo chí tường thuật lại trong khi báo chí Bắc Kinh lại bỏ
qua làm các cựu chiến binh của họ bất mãn không ít.
- Quốc gia nào cũng có
nhiều khó khăn nội bộ mà họ coi là ưu tiên, khó khăn của Trung Quốc thực ra
nghiêm trọng hơn cả, cho nên việc chi phối Bắc Hàn trong quan hệ với Hoa Kỳ là
có, nhưng chẳng là ưu tiên số một. Mà ngược lại, viễn ảnh Đại hội đảng vào năm
2021 tại Việt Nam mới là ưu tiên then chốt vì sẽ bầu lên thế hệ lãnh đạo mới.
Nghịch lý ở đây là lãnh đạo Bắc Hàn lại chẳng gặp những ưu tiên chính trị đó,
cho nên có thể chọn các giải pháp cải cách kinh tế của họ với sự khuyến nghị
của Nam Hàn.
- Một chuyện nhỏ khác
mà cả Hà Nội lẫn Bình Nhưỡng đều muốn bỏ qua là việc một thiếu phụ Việt Nam can
dự vào việc Bắc Hàn cho ám sát người anh cùng cha khác mẹ của Kim Chính Ân là
Kim Chính Nam cách nay đúng hai năm. Vụ đó làm Hà Nội lúng túng mà chưa biết
nói sao vì nghi can này bị xử tại xứ Malaysia.
Thanh Trúc: Trở lại yêu cầu cải cách kinh tế của
Bắc Hàn, ông nghĩ là lãnh đạo Bình Nhưỡng nên làm những gì?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Tôi cho rằng ưu tiên sinh tử của Bắc
Hàn vẫn là sự tồn tại của chế độ và họ có thể tham khảo ý kiến của Việt Nam khi
chế độ Hà Nội vẫn tồn tại sau đổi mới nhờ du nhập một số lý luận tư bản chủ
nghĩa có chọn lọc.
- Nhưng thật ra, Việt
Nam vẫn tụt hậu nếu so với nhiều lân bang Đông Nam Á, chưa nói tới Nam Hàn hay
Đài Loan. Nếu muốn phát triển thành một cường quốc kinh tế sau này, Bắc Hàn nên
học Nam Hàn. Từ năm chục năm trước, Nam Hàn đã có kế hoạch phát triển các khu
vực công nghiệp ưu tiên với nhiều thành công chói lọi mà cũng có một số trở
ngại nên Bắc Hàn có thể học được. Bài học cơ bản là nên giải phóng sức dân để
chính người dân sẽ tạo ra những thay đổi và có lẽ từ cả năm nay, lãnh đạo Nam
và Bắc Hàn đã nói về những thay đổi ấy. Với tinh thần tự chủ và tự kiêu, chưa
chắc họ đã coi Việt Nam là một mẫu mực mặc dù quốc tế vẫn cứ nói về thành tựu
kinh tế rất biểu kiến của Việt Nam.
Thanh Trúc: Nếu như vậy, có lẽ ông hàm ý là Bắc
Hàn nên học Nam Hàn hơn là học kinh nghiệm của Việt Nam?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Kinh nghiệm nên học từ Việt Nam là
phải tránh một cuộc chiến tương tàn trong nội bộ rồi thống nhất trong lầm than
khi người Việt thời ấy chẳng thua kém gì nhiều sắc tộc khác. Ngày nay, Việt Nam
thua cả Nam Hàn, Đài Loan lẫn nhiều quốc gia Đông Nam Á khác ở chung quanh như
Indonesia, Malaysia, Philippines, Thái Lan hay thậm chí Miên và Lào. Vì vậy,
sau nhiều ồn ào của dư luận quốc tế, Bắc Hàn sẽ tìm ra bài học cải cách khác và
bài học đó từ Việt Nam là những gì nên tránh. Là người Việt Nam, tôi không vui
với kết luận này....
Thanh Trúc: Ban Việt ngữ đài Á Châu Tự Do cùng
Thanh Trúc xin cảm tạ chuyên gia kinh tế Nguyễn-Xuân Nghĩa về bài
phỏng vấn kỳ này.
No comments:
Post a Comment