Các nền kinh tế đang lên có thể bị lây
họa
Nguyễn
Xuân Nghĩa
2018-09-05
2018-09-05
Một bóng ma đang ám
ảnh các thị trường đang lên. Sau Cộng hòa Thổ Nhĩ Kỳ, tuần qua tới lượt
Argentina bắt đầu mắc họa khi đồng Peso sụt giá 20% trong có vài ngày và chính
quyền phải nâng lãi suất tới mức kỷ lục là 60%, lần thứ tư trong có mấy tháng.
Liệu các nền kinh tế đang mở mang có thể trôi vào một cơn khủng hoảng dây
chuyền hay không, Diễn đàn Kinh tế sẽ tìm hiểu sau đây.
Mỹ kim và các nước đang phát triển
Nguyên Lam: Ban Việt ngữ đài Á Châu Tự Do và Nguyên Lam
xin chào chuyên gia kinh tế Nguyễn-Xuân Nghĩa. Thưa ông, thị trường
ngoại hối của các nước gọi là “đang phát triển” có thể bị chấn động mạnh sau
những gì vừa xảy ra tại Turkey rồi Argentina. Vì vậy, kỳ này Nguyên Lam xin đề
nghị ông phân tích cho những rủi ro của một vụ khủng hoảng dây chuyền…
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Những gì vừa xảy ra tại Turkey rồi
Argentina có thể là dấu hiệu tiên báo một chuỗi tai họa cho các thị trường đang
lên. Khởi đầu là cơn chấn động trên thị trường ngoại hối hay hối đoái khi đồng
nội tệ bị mất giá nặng so với các ngoại tệ khác, sau đó sẽ còn là nguy cơ lạm
phát, suy trầm sản xuất và thất nghiệp gia tăng…
- Chúng ta nên trở lại
10 năm trước thì dễ hiểu ra nguyên nhân. Sau vụ khủng hoảng tài chính manh nha
từ Âu Châu vào đầu năm 2018 rồi cao điểm là sự sụp đổ của tổ hợp đầu tư Lehman
Brothers cùng nhiều doanh nghiệp tài chính và bảo hiểm của Hoa Kỳ ngày 15 Tháng
Chín năm đó, thế giới bị nạn Tổng suy trầm 2008-2009, với nạn ách tắc tín dụng
là khó vay được tiền. Khi ấy, hệ thống ngân hàng trung ương Hoa Kỳ đã hạ lãi
suất tới gần số không rồi ào ạt bơm tiền qua biện pháp bất thường học cua Nhật
Bản là “nâng mức lưu hoạt có định lượng” hay “quantitative easing”. Ngân hàng
trung ương Âu Châu và nhiều nước khác cũng áp dụng biện pháp này. Nhờ vậy, tiền
nhiều và rẻ đã tràn ra khắp nơi.
Giữa năm 2013 Ngân
hàng Trung ương Hoa Kỳ đã báo trước việc “vuốt nhọn chính sách tiền tệ”, tức là
sẽ tăng lãi suất rồi dần dần hút bớt lượng tiền đã bơm ra. Hậu quả là ngày nay
đồng Mỹ kim đã lên giá và nội tệ của các nền kinh tế đang lên bị sụt giá.
-Nguyễn Xuân Nghĩa
-Nguyễn Xuân Nghĩa
- Khi tình hình kinh
tế Hoa Kỳ đã khả quan hơn, dù chưa hoàn toàn hồi phục sau vụ suy trầm từ Tháng
12 năm 2007 tới Tháng Bảy 2009, thì giữa năm 2013 Ngân hàng Trung ương Hoa Kỳ
đã báo trước việc “vuốt nhọn chính sách tiền tệ”, tức là sẽ tăng lãi suất rồi
dần dần hút bớt lượng tiền đã bơm ra. Hậu quả là ngày nay đồng Mỹ kim đã lên
giá và nội tệ của các nền kinh tế đang lên bị sụt giá.
Nguyên Lam: Xin ông giải thích cho thính giả của chúng ta
mối liên hệ giữa đồng tiền của các nước đang phát triển với đồng đô la của Hoa
Kỳ và những hậu qủa có thể xảy ra.
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Nói chung, khi Mỹ kim lên giá thì nội
tệ của các nước đều bị ảnh hưởng, là sụt giá. Nhưng tình hình sẽ khó khăn hơn
cho các nước đã vay quá nhiều và bị khiếm hụt cán cân vãng lai. Tình hình trở
thành nguy ngập nhất cho các nước vay bằng đô la vì nghĩa vụ trả nợ, từ vốn đến
lời, sẽ tốn hơn. Trong số này, gay go nhất là hoàn cảnh của các quốc gia có ít
dự trữ ngoại tệ để vượt qua sóng gió vì chênh lệch tỷ giá hay hối suất giữa
đồng nội tệ và đô la Mỹ.
- Khi giông bão bắt
đầu nổi lên thì đồng tiền mất giá làm nghĩa vụ hoàn trái là trả nợ sẽ đắt hơn
như tôi vừa trình bày. Khi ấy, các doanh nghiệp phải cắt giảm phí tổn, giới
tiêu thụ cũng khó trả nợ, nguy cơ vỡ nợ rồi phá sản dễ lây lan trong nền kinh
tế. Hậu quả là kinh tế bị suy trầm, sản xuất đình đọng. Đấy là lúc chính quyền
các nước lâm nạn phải có biện pháp ứng phó, như giảm chi, hoặc tăng thuế là
việc Argentina vừa làm ngày hôm qua, và ngân hàng trung ương của họ phải nâng
lãi suất để tư bản khỏi chạy ra ngoài, lạm phát khỏi tăng vọt và nhất là để giữ
giá cho đồng nội tệ của mình. Các biện pháp ứng phó có vẻ cổ điển ấy cũng là
liều thuốc đắng, có khi còn là liều thuốc đổ bệnh, vì chính sách kinh tế khắc
khổ, nôm na là thắt lưng buộc bụng để trả nợ sẽ gieo họa cho các nước mắc nợ,
nhất là nợ bằng đô la khi thấy Mỹ kim quá rẻ trong quá lâu.
Hậu quả lây lan dây chuyền
Nguyên-Lam: Từ mối quan hệ giữa Mỹ kim và đồng tiền
của các nước như ông vừa giải thích, thưa ông, có lẽ thính giả của chúng ta
muốn biết thêm vì sao các nước đang phát triển lại có thể bị hậu quả lây lan
dây chuyền.
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Thế giới có hơn một chục quốc gia đang
phát triển có thể gặp rủi ro nhiễm bệnh ấy nếu tự thân đã có nhiều nhược điểm.
Đó là mắc nợ nhiều, nhất là nợ bằng đô la, thứ hai là cho vay thả giàn và thổi
lên trái bóng đầu cơ trong nước vì thấy tiền nhiều và rẻ, thứ ba là chính quyền
lại sung đương tư bản vào các dự án ít giá trị kinh tế mà thừa tác dụng phô
trương. Nhược điểm thứ tư là có hệ thống ngân hàng thiếu lành mạnh, thứ năm là
ngân sách quốc gia bị bội chi, thứ sáu là cán cân vãng lai bị khiếm hụt, thứ
bảy là nợ bằng ngoại tệ ngắn hạn quá cao, tức là khối nợ đáo hạn thanh toán đã
cận kề, và thứ tám, khối dự trữ ngoại tệ không đủ dày để đáp ứng yêu cầu cấp
cứu.
- Sau cùng, ta còn
phải thấy vài chứng bệnh nội tại khác: chứng bệnh thứ chín là cơ cấu công
nghiệp quá lệch lạc, nền kinh tế quá lệ thuộc vào xuất khẩu, nhất là xuất khẩu
thương phẩm là nguyên nhiên vật liệu, thứ mười là cơ chế hành chính suy yếu, bị
tham nhũng đục khoét, cuối cùng là lãnh đạo kinh tế và chính trị bất tài. Nếu
kể ra hơn một chục tiêu chuẩn như vậy thì ta có thể kết luận rằng không phải
mọi nước đang mở mang đều tất nhiên bị khủng hoảng, nhưng có năm sáu quốc gia
dễ bị nhất. Sau đó mới là những hậu quả ta gọi là dây chuyền khi các nước giao
dịch với nhau trong bối cảnh chung là không có nhiều đô la như trước.
Nguyên Lam: Bước qua phần hai, thưa ông, tình hình
vay mượn của các nước đang phát triển trong mươi năm qua là như thế nào mà các
thị trường đều sợ một vụ khủng hoảng dây chuyền?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Năm 2007, trước khi có Tổng suy trầm,
khối nợ của các nước đang mở mang là tương đương với khoảng 21 ngàn tỷ đô la,
qua năm 2017 vừa rồi thì lên tới 63 ngàn tỷ, là gấp ba trong có 10 năm. Nếu so
với Tổng sản lượng của họ thì từ 145% GDP khối nợ này lên tới 210% GDP. Bên
trong từng nước thì ta hiểu rằng nợ của các doanh nghiệp phi tài chính và các
hộ gia đình đều tăng. Trong khối nợ này thì nợ bằng ngoại tệ như đô la Mỹ, Euro
của Âu Châu hay đồng Yen Nhật, đã tăng gấp đôi, ngày nay ở khoảng chín ngàn tỷ.
- Chừng một chục quốc
gia có khối nợ bằng ngoại tệ ở mức 20% tới 50% GDP, như Ấn Độ, Trung Quốc,
Indonesia, Malaysia, Nam Phi, Chile, Brazil và vài nước Đông Âu. Đáng ngại hơn
cả là khoản nợ sẽ đáo hạn là đến ngày trả trong năm 2019 rồi năm 2020, là khoảng
một ngàn tỷ 500 triệu đô la mỗi năm. Nhiều nước thiếu ngoại tệ cho yêu cầu đó
thì có thể vỡ nợ.
- Nói vắn tắt thì ta
thấy có nước cần tiền khi bị thiếu hụt kép, là bội chi ngân sách và thâm thủng
cán cân vãng lai, hay kết số trao đổi hàng hóa, dịch vụ và tư bản thuộc số âm.
Các nước bị nhược điểm ấy là Turkey, Argentina, rồi Brazil, Ấn Độ, Indonesia,
Nam Phi, Ukraine và Liên bang Nga. Tiêu chuẩn thiếu hụt kép đó cũng tăng tại
Trung Quốc, Malaysia, Mexico, Chile, Colombia và cả Ba Lan. Nếu kể thêm khả năng
thanh toán bằng khối dự trữ ngoại tệ với nợ phải trả trong ngắn hạn thì ta có
thêm ba nước dễ lâm họa là Pakistan, Ecuador và Cộng hòa Hungary.
Nguyên Lam: Trong số các nước bị rủi ro kể trên thì
số phận Trung Quốc ra sao thưa ông, khi xứ này có khối dự trữ ngoại tệ cao nhất
vì tương đương với ba ngàn tỷ đô la?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Xin hiểu là khối ngoại tệ đó không
thuộc loại “nhàn rỗi” trong ngoặc kép, nghĩa là nằm trong kho để sử dụng khi
cần. Một phần đã được cam kết cho kế hoạch xây dựng Nhất Đới Nhất Lộ. Chừng một
phần ba là mua Công khố phiếu Mỹ để kiếm lời trong an toàn nhưng khi bán ra thì
tài sản này của họ bị mất giá. Ta cũng không nên quên hiệu ứng của trận thương
chiến vừa bùng nổ với Hoa Kỳ với biện pháp mới sẽ được Chính quyền Mỹ
thông báo nay mai sau khi tham khảo ý kiến của các doanh nghiệp.
- Ngoài ra, người ta
đều biết gánh nợ rất lớn của Trung Quốc với thống kê không đáng tin về số nợ
xấu, không sinh lời, khó đòi và sẽ mất, nó cao gấp bội so với con số Bắc Kinh
thông báo. Với sản lượng kinh tế cứ được khoa trương là hạng nhì thế giới,
Trung Quốc thật ra chỉ là một nước đang phát triển với cả chục chứng bệnh như
tôi vừa trình bày.
Tương lai
Nguyên Lam: Bây giờ nói thêm về hậu quả của một vụ
khủng hoảng có thể thu gọn trong năm sáu nước hay lây lan qua một chục quốc
gia, ông lượng định thế nào về tương lai trước mắt?
Nguyễn-Xuân
Nghĩa: - Hai chục năm trước,
vụ khủng hoảng tại Thái vào ngày hai Tháng Bảy năm 1997 đã bất ngờ lan khắp
Đông Á và dội về Liên bang Nga khiến xứ này vỡ nợ vì thiếu 150 tỷ đô la. Học
kinh nghiệm đó, các nước cố gom một khối dự trữ ngoại tệ an toàn hơn và thu hút
được giới đầu tư tài chính của bên ngoài qua việc vay nợ. Giới đầu tư quốc tế
nhảy vào nhiều nước kiếm lời khi thấy họ rộng rãi vay mượn bằng nội tệ. Nhưng
sau đó, các nước lại tích lũy nhiều rủi ro mới như thả nổi đồng bạc, ào ào vay
mượn, gây biến động thị trường và dẫn tới nạn tẩu tán tư bản ra ngoài. Bây giờ,
giới đầu tư tìm cách rút vốn nhảy ra làm các thị trường tài chính càng sa sút
vì tuột giá.
- Hậu quả là nạn suy
trầm và lạm phát sẽ lan rộng trong các nước đang phát triển và người ta tìm
cách bảo vệ tài sản bằng vàng hay đô la làm hai sản phẩm này lên giá. Đã vậy,
khi đô la lại tăng giá vì kinh tế Mỹ tăng trưởng mạnh nhất kể từ mười mấy năm
nay, tình hình còn khó xử hơn nữa.
- Một hậu quả khác của
suy trầm là các thương phẩm như dầu khí hay kim loại dễ bị ế ẩm vì số cầu sút
giảm, nhưng khố nỗi vì đa số thương phẩm lại yết giá bằng đô la nên thành đắt
hơn cho giới tiêu thụ làm nhiều người thêm vất vả trong các nước đang phát
triển.
Nguyên Lam: Ban Việt ngữ đài Á Châu Tự Do cùng
Nguyên Lam xin cảm tạ ông về cuộc phỏng vấn tuần này.
No comments:
Post a Comment