Venezuela và những món nợ đáng tởm
Nguyễn Xuân Nghĩa
2019-01-29
2019-01-29
Khi chế độ độc tài vay
tiền ngoại bang để mua sợi dây treo cổ người dân rồi bắt nạn nhân rồi con cháu
họ phải trả nợ thì điều ấy có công bằng không? Đấy là cách đặt vấn đề sau khi
chúng ta hiểu ra bối cảnh của chuyện Venezuela….
Khủng hoảng tại Venezuela
Nguyên Lam: Ban Việt ngữ đài Á Châu Tự Do và Nguyên Lam
xin kính chào kinh tế gia Nguyễn-Xuân Nghĩa. Thưa ông, kể từ đầu năm 2014, xứ
Venezuela tại Nam Mỹ lâm vào một vụ khủng hoảng kinh tế chưa từng thấy ở bất cứ
nơi nào, với Quỹ Tiền Tệ Quốc Tế IMF dự đoán năm ngoái là lạm phát lên tới 10
triệu phần trăm và người dân đói ăn phải moi thùng rác tìm lương thực khi bạo
lực và tham nhũng hoành hành khắp nơi. Nhưng từ mươi ngày qua, cuộc khủng hoảng
lên tới chính trị, khi Chủ tịch Hạ viện được bầu lên từ đầu năm 2015 đã căn cứ
trên Hiến pháp mà tuyên bố là tạm xử lý trách nhiệm của tổng thống, trong khi
ông Nicolás Maduro vẫn giữ vai trò Tổng thống sau một cuộc bầu cử được đa số
cho là có gian lận. Lập tức, vào tuần trước, Chính quyền Hoa Kỳ cùng nhiều nước
dân chủ đã công nhận Chủ tịch Hạ viện Juan Guiando là Quyền Tổng Thống, trong
khi Liên bang Nga và Trung Quốc và vài xứ khác vẫn cố bênh vực chế độ Maduro.
Ngày Thứ Hai 28 vừa qua, Chính quyền Mỹ tăng áp lực và phong tỏa nguồn giao
dịch của tập đoàn dầu khí quốc doanh có tên tắt là PDVSA và chi nhánh Mỹ của
doanh nghiệp này là công ty Citgo tại Houston. Tình hình Venezuela có thể biến
chuyển nhưng câu hỏi được người ta nêu lên là sau này ai sẽ thanh toán các món
nợ của chế độ độc tài Venezuela?
Chế độ độc tài
vay tiền ngoại bang để mua sợi dây treo cổ người dân rồi bắt nạn nhân và
con cháu họ phải trả nợ thì điều ấy có công bằng không?
-Nguyễn Xuân Nghĩa
-Nguyễn Xuân Nghĩa
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Trước hết, về bối cảnh thì Venezuela
có lắm tài nguyên tại Mỹ Châu La Tinh, với trữ lượng dầu hỏa cao nhất thế giới,
chiếm tới 95% số xuất khẩu, đa số là bán vào thị trường Mỹ. Nhưng xứ này chưa
có cơ chế dân chủ trừ 40 năm ngắn ngủi từ 1959 tới 1999. Từ năm đó, sau khi ông
Hugo Chavez nắm quyền và tiến hành cách mạng cộng sản thì Venezuela tụt hậu và
sau khi Chavez mắc bệnh và tạ thế năm 2013 thì xứ này tụt dốc. Ngày nay, tổng
sản lượng toàn năm của hơn 30 triệu dân chưa tới 100 tỷ đô la, lợi tức bình
quân một người sụt hai phần ba, chỉ còn chừng ba ngàn đô la và 87% dân chúng
sống dưới mức bần cùng, đói ăn thiếu thuốc và thực sự sống trong cảnh địa ngục
trần gian.
- Chúng ta không có
thời lượng để nói về nguyên nhân của thảm kịch, trừ sự kiện là chế độ Hugo
Chavez rồi Nicolás Maduro đã lấy tài nguyên trời cho để chia cho tay chân, kể
cả bộ máy an ninh và quân đội sau khi quốc hữu hóa ngành dầu khí. Ngày nay,
Venezuela đang mắc nợ có thể hơn 150 tỷ đô la và khó dùng dầu khí trả nợ cho
các xứ độc tài đã bảo vệ mình, như Nga và Trung Quốc.
Những món nợ đáng tởm
Nguyên Lam: Nguyên Lam xin đi ngay vào các món nợ đó
mà người dân xứ này sẽ phải thanh toán trong tương lai, thí dụ như dưới dạng
dầu khí hay bằng cách nào khác. Chế độ độc tài đã tàn phá kinh tế và xã hội,
thưa ông, khi nền dân chủ tái xuất hiện sau này, thì ai sẽ thanh toán những món
nợ đó?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Chúng ta lại phải trở về một bối cảnh
còn xa xưa hơn nữa và nói đến “những món nợ đáng tởm”.
- Lần đầu tiên mà vấn đề được đặt ra rồi trở
thành án lệ là tiền lệ pháp lý làm cơ sở cho các phán quyết về sau, do giáo sư
luật khoa Alexander Nahum Sack tại Paris vào năm 1927, cách nay hơn 90 năm. Là
Tổng trưởng của chế độ Sa hoàng Nga, ông Sack lưu vong tại Pháp sau cuộc cách
mạng cộng sản năm 1917, và trở thành giáo sư. Khi chính quyền Xô Viết thẳng tay
phủ nhận mọi khoản nợ của chế độ Sa hoàng, ông nghiên cứu chuyện nợ nần sau mỗi
lần thay đổi chế độ và thấy nhiều khoản nợ chính đáng mà chế độ sau không thể
xoá bỏ và thoái thác. Nhưng cũng có những khoản nợ không chính đáng mà chế độ
mới có thể nhân danh quyền lợi người dân để chối bỏ. Từ "dettes
odieuses" do Alexander Sack đặt ra là tiếng Pháp, sau này mới được
dịch qua Anh ngữ là "odious debts".
- Chuyện này sở dĩ trở
thành án lệ vì xảy ra nhiều lần tại Âu Châu và nơi khác sau khi chế độ thực dân
cáo chung, nhiều quốc gia giành lại độc lập rồi gặp nạn độc tài quân phiệt,
phát xít, cộng sản, và chuyển sang dân chủ. Khi có thay đổi chế độ trên một
lãnh thổ thì phải xử lý thế nào về khoản nợ cũ để khỏi gây khủng hoảng dây
chuyền trong luồng giao dịch quốc tế với nhau? Về nguyên tắc, chế độ mới phải
tôn trọng các cam kết vay mượn của chế độ cũ thì mới có thể nói chuyện giao
dịch bình thường. Trong thực tế, giáo sư Sack cho rằng các khoản nợ không thật
sự phục vụ người dân thì phải được coi là bất chính và đáng tởm.
Nguyên Lam: Ông nói tới chuyện xa xưa, liệu ngày nay còn
xứ nào công nhận chuyện ấy không?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Thật ra giáo sư luật khoa gốc Nga này
không phát minh ra lý luận đó mà chỉ áp dụng những trường hợp xảy ra từ trước,
vào cuối thế kỷ 19 tại Nam Mỹ và đầu thế kỷ 20 tại Âu Châu, chủ yếu là do tác
động của Hoa Kỳ rồi các nước khác.
- Số là sau cuộc chiến
giữa Hoa Kỳ và Đế quốc Tây Ban Nha, thuộc địa Cuba của Tây Ban Nha được giải
phóng. Nhân danh quyền lợi của dân Cuba, Hoa Kỳ vận động việc chối bỏ các khoản
nợ mà Hoàng đế Maximilan của Tây Ban Nha đã vay các nước Anh, Pháp, Bỉ để củng
cố chính quyền tại Cuba và tài trợ nhu cầu chiến tranh của Tây Ban Nha. Vì vậy,
sau Hòa ước Paris năm 1898, Tây Ban Nha đành xác nhận rằng trước năm 1860 đã
lấy tài nguyên của Cuba để yểm trợ chiến tranh ở Âu Châu và từ 1861 đến 1880
thì chính quyền của họ tại Cuba đã đi vay để bành trướng ảnh hưởng qua Mexico và
nơi khác. Sau năm 1880 lại còn vay thêm để trả nợ cũ và để bảo vệ quyền lực của
họ tại Cuba. Vì vậy, Hoa Kỳ và Cuba chẳng trả một đồng dù các chủ nợ tại Âu
Châu có phàn nàn và phản đối!
Nguyên Lam: Câu chuyện này thật ly kỳ vì dẫn ta về
xứ Cuba, một xứ cộng sản đang cố bảo vệ chế độ Maduro của Venezuela. Xin đề
nghị ông giải thích tiếp!
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Phải nói là án lệ tại Cuba từ sau cuộc
chiến Hoa Kỳ với Tây Ban Nha vào cuối thế kỷ 19 còn tái diễn tại Âu Châu sau
Thế chiến I: Thỏa ước Versailles kết thúc Đại chiến năm 1919 có khoản quy định
là Ba Lan không phải trả các khoản nợ do Đức-Phổ vay mượn để chiếm đóng xứ này!
- Sau đó, trong vai
trò tài phán cuộc tranh tụng về món nợ của chế độ độc tài Frederico Tinoco tại
Costa Rica với ngân hàng Royal Bank of Canada, Chủ tịch Tối cao Pháp viện Hoa
Kỳ (cũng là cựu Tổng thống Mỹ), Howard Taft cũng ra phán quyết tương tự: ngân
hàng chủ nợ đã biết mục tiêu đi vay của chính quyền Tinoco là bất chính nên chế
độ mới có quyền phủ nhận món nợ này. Bối cảnh ấy cho thấy các "món nợ đáng
tởm" đã được quốc tế chú ý từ lâu, và trở thành một nền tảng của công pháp
quốc tế trong quan hệ tài chánh giữa các quốc gia.
Nguyên Lam: Chúng ta đã qua Thế kỷ 21, thưa ông, trong
thế kỷ 20, người ta có những vụ kiện nào về các khoản nợ không chính đáng đó
không?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Trong Thế kỷ 20, các nước đã có ba
chục vụ kiện liên quan đến các khoản nợ đó, nổi tiếng và gần gũi nhất là vụ Hoa
Kỳ tranh cãi cho chính quyền mới tại Iraq để phủ nhận mấy trăm tỷ đô la mà chế
độ Saddam Hussein đã vay các nước khác, kể cả các nước Âu Châu, để bảo vệ quyền
lực và đàn áp người dân!
Giới chuyên gia về
luật pháp và tài chánh có thể nghiên cứu và chuẩn bị để sau này dân Venezuela
khỏi trả nợ oan uổng cho một chế độ đáng ghê tởm! Và bài học sắp tới của
Venezuela cũng là điều mà người Việt mình nên suy ngẫm cho tương lai
-Nguyễn Xuân Nghĩa
-Nguyễn Xuân Nghĩa
- Đáng nói hơn thế,
trên chính trường và trong doanh trường của các nước, cả hai xu hướng thiên tả
và bảo thủ đều có lúc ủng hộ việc vận động ấy. Mục tiêu thật ra rất đa dạng:
nhằm xoá nợ cho các nước nghèo - như quan điểm của Giáo hội Vatican với“chương
trình “Jubilee 2000” – hoặc hỗ trợ các chế độ dân chủ mới thành hình, ngăn cản
hiện tượng vay tiền để tài trợ khủng bố, giải trừ nạn tham ô của các tổ chức
quốc tế khi nhắm mắt trước các nghiệp vụ tài trợ bất chính, v.v... Mỗi xu hướng
lại quan tâm đến một khía cạnh và hiểu ra sự nhạy cảm của họ là tìm ra cách vận
động hữu hiệu trong một hệ thống luật lệ phức tạp.
Bài học cho Việt Nam
Nguyên Lam: Chúng ta trở lại chuyện Venezuela, thưa
ông, trong tương lai thì tình hình của các khoản nợ này sẽ xoay chuyển ra sao?
Nguyễn-Xuân Nghĩa:
- Các lực lượng đấu
tranh cho dân chủ tại Venezuela học kinh nghiệm thất bại của họ từ những năm
2002 là phân tán, thiếu phối hợp và không xuống tới quần chúng nên lần này đã
có nhiều cuộc tiếp xúc với dân chúng từ dưới cơ sở và vận động quốc tế khiến
cuộc khủng hoảng kéo dài từ năm năm có thể sẽ có kết quả. Khi để mất lòng dân,
chế độ Maduro biến chất ra ách độc tài và bị lân bang kết án nên sẽ khó tồn
tại, nhất là khi binh lính trong quân đội cũng là nạn nhân của tình trạng đói khổ.
Từ những bài học đó, những người lãnh đạo Venezuela sau này cũng nghĩ đến gánh
nợ sẽ phải trả cho chế độ tiền nhiệm.
- Tôi nghĩ hoạt động
quốc tế vận của họ sẽ giải thích và thương thảo rằng việc trừng phạt của các
nước cần nhắm vào tay chân của chế độ cũ chứ không thể làm người dân là nạn
nhân của việc phong tỏa kinh tế. Sau đó là nêu câu hỏi then chốt, rằng khi chế
độ độc tài vay tiền ngoại bang để mua sợi dây treo cổ người dân rồi bắt nạn
nhân và con cháu họ phải trả nợ thì điều ấy có công bằng không?
Nguyên Lam: Nhưng chủ nợ của Venezuela là các cường
quốc độc tài hay các ngân hàng quốc tế có dễ gì xóa nợ hay bị mất vốn hay
không?
Nguyễn-Xuân
Nghĩa: - Thế giới đã nghiên
cứu và nâng trình độ pháp lý tinh vi để khai triển thành một học thuyết có cơ
sở khai thông các vấn đề tài chánh khi một chế độ độc tài chuyển sang một chế
độ dân chủ. Chuyện quan trọng ở đây gồm có ba điều kiện đã được quốc tế công
nhận. Thứ nhất khoản nợ xuất phát từ một chế độ độc tài đã cam kết bí mật,
ngoài sự hiểu biết của người dân. Thứ hai, khoản vay mượn không đem lợi ích cho
người dân mà chỉ tập trung vào tay chân của chế độ. Thứ ba, các chủ nợ đều có
biết khi thương thuyết mà vẫn cho chế độ vay tiền. Rất nhiều khoản nợ của
Venezuela đã hội đủ ba điều kiện ấy nên trong một tương lai không xa, giới
chuyên gia về luật pháp và tài chánh có thể nghiên cứu và chuẩn bị để sau này
dân Venezuela khỏi trả nợ oan uổng cho một chế độ đáng ghê tởm! Và bài học sắp
tới của Venezuela cũng là điều mà người Việt mình nên suy ngẫm cho tương lai…
Nguyên Lam: Ban Việt ngữ đài Á Châu Tự Do cùng
Nguyên Lam xin cảm tạ chuyên gia kinh tế Nguyễn-Xuân Nghĩa về bài phỏng
vấn kỳ này.
No comments:
Post a Comment