Blogger Phạm Đoan Trang và
các bạn. Ảnh chụp ở San Diego, California
14.02.2015
Nếu
được sang Mỹ sinh sống, học tập và có cơ hội tạo dựng tương lai ở đây, ít có
bạn trẻ nào lại quyết định từ bỏ để quay về nước. Nhưng đó lại lại sự lựa chọn
của một ngòi bút trẻ từng làm việc cho truyền thông nhà nước nhưng rồi bị xem
là thành phần ‘chống phá’ và trở thành mục tiêu của những vụ sách nhiễu, bắt bớ
kể từ khi cô công khai dấn thân vào các hoạt động cổ xúy dân chủ-nhân quyền
trong nước.
Cô
gái ấy là nhà báo tự do-blogger Phạm Đoan Trang, một trong những thành viên
tích cực của Mạng Lưới Blogger Việt Nam, người được quốc tế biết đến qua các
chuyến đi vận động từ Châu Á, Châu Âu sang tới Châu Mỹ, gặp gỡ chính giới các
nước và các tổ chức bảo vệ nhân quyền quốc tế để kêu gọi ủng hộ cho xã hội dân
sự ở Việt Nam, đặc biệt là chuyến vận động hủy bỏ điều luật 258 mà Hà Nội thường
dùng để trấn áp các ngòi bút bất đồng quan điểm với nhà nước.
Tại
chặng dừng ở Mỹ trong cuộc hành trình, cô vinh dự nhận được suất học bổng
nghiên cứu của Đại học Nam California và là một trong số 17 ngòi bút bênh vực
nhân quyền trong năm 2014 được tài trợ chỗ ở tại Villa Aurora, tòa nhà sang
trọng ở Los Angeles chuyên tiếp đón những nghệ sĩ tài hoa trên thế giới.
Hoàn
tất khóa học, cựu phóng viên chuyên trang Tuần Việt Nam của VietnamNet đã
quay về nước vào cuối tháng rồi và gặp rắc rối ngay tại cổng vào Việt Nam, với
buổi làm việc kéo dài 15 giờ đồng hồ với lực lượng an ninh ở sân bay Tân Sơn
Nhất.
Vì
sao một cây bút trẻ tài năng lại từ bỏ cơ hội gầy dựng một tương lai tốt đẹp
hơn, một cuộc sống an toàn hơn ở nước ngoài để trở về đối mặt với những rủi ro,
đe dọa? Trang về nước để làm gì và cô dự định con đường sắp tới của mình ra
sao?
Tạp
chí Thanh Niên VOA mời quý vị cùng chia sẻ những tâm tình của cô gái đã đánh
đổi công việc ổn định của một phóng viên nhà nước để được làm một ngòi bút tự
do về tư tưởng và rời bỏ một môi trường viết không bị kèm kẹp để trở lại nơi
‘hứa hẹn’ đầy những thử thách, chông gai.
Đoan
Trang: Mỹ
là môi trường dễ sống cho mọi người nên nhiều người đến Mỹ không muốn ra khỏi
nước Mỹ, đặc biệt là những người đến từ các nước đang phát triển. Đã đến được
Mỹ, đa số muốn ở lại để có cuộc sống thoải mái hơn, không bị đe dọa, ức chế. Em
trước khi quyết định về Việt Nam cũng đã suy nghĩ rất nhiều. Đây là một quyết
định khó khăn, dằn vặt. Ở các nước đang phát triển, cuộc sống người dân càng
khó khăn, nhất là tình trạng vi phạm nhân quyền như Việt Nam. Thế nhưng, với
một người viết, ở xã hội càng như vậy càng có nhiều chuyện đề viết, từ chuyện
Biển Đông đến quan hệ Việt-Trung, Việt-Mỹ, đến vấn đề mất đất của dân oan,
chuyện chà đạp nhân quyền trong lĩnh vực như tự do biểu đạt, tự do ngôn luận,
tự do báo chí, quyền được xét xử công bằng. Bọn em luôn cảm thấy muốn chứng
kiến, muốn ghi lại, ‘sống để kể lại.’
Văn hóa chính
trị Việt Nam là một văn hóa chính trị tồi tệ. Nó coi hoạt động của các đảng
phái là cực kỳ nguy hiểm và xấu xa, chỉ mỗi đảng cộng sản là long lanh, đẹp đẽ
thôi. Tất cả suy nghĩ lệch lạc như vậy từ thượng tầng đã lệch lạc rồi. Thượng
bất chính, hạ tắc loạn. Vấn đề của xã hội Việt Nam không phải do dân tộc tính.
Không dân tộc nào đẻ ra là xấu xa, mà nó xuất phát từ thể chế, từ văn hóa chính
trị. Em tin là nếu có một thể chế khác, chắc chắn những thói hư tật xấu của
người Việt Nam sẽ được sửa đổi rất nhanh.
Blogger Phạm
Đoan Trang
Trà
Mi: Tuy
nhiên, để viết về Việt Nam không nhất thiết phải sống trong nước mới viết
được vì thực tế chứng minh là trong suốt thời gian ra khỏi nước, Trang không hề
dừng bút. Thế thì, viết ở một nơi thoải mái hay ở một nơi gò bó, nên chọn nơi
nào để được tự do thể hiện mình nhất?
Đoan
Trang: Những
suy nghĩ, hiểu biết của em góp nhặt, chắp vá ở trong nước khi ra nước ngoài
được hệ thống hóa. Mình làm việc có phương pháp, bài bản hơn. Thế nhưng thiếu
một cái là ‘hơi thở cuộc sống’, mình không cảm nhận được trực tiếp. Có những
vấn đề mình phải cảm nhận trực tiếp, chứng kiến tận mắt mới viết được. Phương
pháp tốt nhưng không bằng kinh nghiệm thực tế, trải nghiệm.
Trà
Mi: Nhưng
vấn đề là về nước có viết được hay không, Trang nghĩ thế nào?
Đoan
Trang: So
với thời ‘Nhân văn Giai phẩm’ thì không gian tự do ngôn luận của người Việt Nam
bây giờ đã mở rộng rất nhiều, không phải là do đảng cộng sản nhân hậu hơn hay
tôn trọng nhân quyền hơn, mà là vì đó là xu thế tất yếu của thời đại. Thời hội
nhập có internet, có mạng xã hội thì người dân chủ động mở rộng được tự do của
họ hơn. Những tác phẩm nào không đăng được trên báo chính thống của nhà nước
thì có thể đăng trên mạng. Cho nên, em nghĩ không hẳn là không có lối thoát.
Tất nhiên, đã về nước thì chấp nhận phải có rủi ro. Nếu mình viết đi quá lằn
ranh mơ hồ nào đó là họ đàn áp, bắt bớ như đã xảy ra với Anhbasam, blogger Hồng
Lê Thọ, và blogger Bọ Lập. Chuyện đó xảy ra thì phải chấp nhận thôi, vì đó là
cái giá phải trả cho việc thúc đẩy tự do ngôn luận.
Trà
Mi: Trang
từng nói muốn về nước để chung sức xây dựng. Nhưng quay về chắc gì xây dựng
được hay bị phí phạm tiềm năng, hoặc thậm chí vùi chôn khả năng, tương lai của
chính mình khi bị kiềm hãm bằng mọi cách. Chi bằng ở bên ngoài mà còn đóng góp
được chút gì, Trang cân nhắc lợi hại ra sao?
Đoan
Trang: Cái
đó là cái giá, mình trở về nghĩa là mình chấp nhận cái đó. Nếu chúng ta cứ lo
lắng sợ không bình yên, sợ trả giá thì cũng không đáng. Đời người sung sức nhất
chỉ có giai đoạn tuổi trẻ thôi. Cứ chấp nhận rủi ro một chút.
Trà
Mi: Cũng có
người nghĩ ngược lại rằng tuổi trẻ không bao lâu mà mình lao đầu vào nơi rủi ro
nhất thì sẽ không làm được gì nhiều hơn.
Đoan
Trang: Tùy
mình đánh giá kết quả mình đạt được cái gì. Có thể về nước em không làm
gì được nữa thật, chuyện đó có khả năng xảy ra. Em phải cố gắng giảm thiểu khả
năng không làm được gì cả. Không làm được gì cả thì đúng là thà ở nước ngoài
còn hơn.
Trà
Mi: Khi về
nước, Trang có nói rằng sẽ cố gắng sống bình thường như mọi người bình thường.
Hai chữ ‘bình thường’ ở đây nên được hiểu thế nào?
Đoan
Trang: Em
rất muốn mọi người nhìn nhận công việc của người viết hay người đấu tranh dân
chủ là chuyện bình thường, không có gì là khác người hay dũng cảm. Em mong muốn
được nhìn nhận như vậy. Bình thường ở đây là vậy, chứ không có nghĩa là bỏ cuộc
hay gì.
Trà
Mi: Một Đoan
Trang trước khi rời Việt Nam và sau khi trở về có gì khác?
Đoan
Trang: Em
không thấy có gì khác cả, hoàn toàn vẫn thế.
Trà
Mi: Người ta
nói đi một ngày đàng, học một sàng khôn. Về nước lần này, hành trang bạn mang
theo gồm có những gì?
Đoan
Trang: Em
học được nhiều, cách suy nghĩ mọi thứ có hệ thống hơn chứ không chắp vá như
trước. Em trải nghiệm về đời sống của cộng đồng người Việt bên Mỹ và của xã hội
Mỹ. Em chứng kiến sự quan tâm của bà con người Việt hải ngoại quan tâm đến đất
nước. Rất cảm động khi thấy bà con đi xa hàng chục năm, sống trong xã hội phồn
vinh-thịnh vượng như vậy mà vẫn rất có lòng đối với đất nước.
Trà
Mi: Sau
chuyến đi mở mang hiểu biết tại Mỹ_ quốc gia từng là cựu thù của Việt Nam, điểm
khác biệt tiêu biểu nhất giữa hai nơi này, theo nhận xét của Trang, là gì?
Đoan
Trang: Xã
hội Mỹ tiến bộ, tôn trọng nhân quyền, có nền tư pháp tuyệt vời, thật sự là một
nhà nước pháp quyền, bảo vệ công lý-nhân quyền. Còn Việt Nam là một xã hội bất
bình thường, giờ có thay đổi thì thật sự chỉ là để trở thành một xã hội bình
thường mà thôi. Hiện ở Việt Nam có rất nhiều cái bất bình thường, vô lý. Ví dụ
như ở Việt Nam, người tốt và thật thà rất khó sống.
Trà
Mi: Nguyên
do vì sao có sự bất thường đó, theo hiểu biết của Trang, một người trẻ đã đi ra
nhiều nước từ Châu Á tới Hoa Kỳ?
Đoan
Trang: Tất
cả là do ý thức, mà ý thức đó xuất phát từ thể chế. Đại đa số vấn đề ở Việt Nam
hiện nay có thể giải quyết bằng một thể chế khác, một văn hóa chính trị khác.
Văn hóa chính trị Việt Nam là một văn hóa chính trị tồi tệ. Nó coi hoạt động
của các đảng phái là cực kỳ nguy hiểm và xấu xa, chỉ mỗi đảng cộng sản là long
lanh, đẹp đẽ thôi. Tất cả suy nghĩ lệch lạc như vậy từ thượng tầng đã lệch lạc
rồi. Thượng bất chính, hạ tắc loạn. Vấn đề của xã hội Việt Nam không phải do
dân tộc tính. Không dân tộc nào đẻ ra là xấu xa, mà nó xuất phát từ thể chế, từ
văn hóa chính trị. Em tin là nếu có một thể chế khác, chắc chắn những thói hư
tật xấu của người Việt Nam sẽ được sửa đổi rất nhanh.
Trà
Mi: Về Việt
Nam, Trang dự định sẽ xoay sở thế nào trong môi trường mà những người không
theo lề đảng, nếu không bị tù tội thì cũng khó mưu sinh vì những áp lực đối với
một ngòi bút bị cho là ‘chống đối’? Trang chuẩn bị con đường phía trước về cả
vật chất lẫn tinh thần thế nào?
Đoan
Trang: Hiện
em viết cho trang web Luật khoa, một tờ báo mạng về luật pháp mà em và một số
bạn khác thành lập, viết về kiến thức pháp luật cho những người bình dân.
Trà
Mi: ‘Có thực
mới vực được đạo’, đời sống người cầm bút phải được đảm bảo thì sức viết của họ
mới sung mãn và đóng góp những bài viết hay hơn, thiết thực hơn cho đời. Trong
môi trường mà mình khó kiếm được công việc vững chải để đảm bảo đời sống, Trang
xoay sở thế nào?
Đoan
Trang: Cái
đó bọn em cũng quen rồi. Những nhà báo như em cố gắng sống ‘lây lắt’. Em may
mắn có vốn tiếng Anh, em có thể tham gia dịch sách báo, cũng đỡ phần nào khó
khăn trong đời sống. Nhưng vẫn biết là khó khăn lắm.
Trà
Mi: Ngay từ
khi bước chân về sân bay, Trang đã gặp khó khăn với chính quyền sau nhiều giờ
bị cầm giữ ở sân bay.
Đoan
Trang: Thời
gian làm việc với họ là 15 tiếng.
Trà
Mi: Có những
đề nghị, yêu cầu cần giải quyết giữa đôi bên thế nào mà thời gian làm việc kéo
dài như thế?
Đoan
Trang: An
ninh muốn em về nước phải ‘ngoan’.
Trà
Mi: Họ đưa
ra yêu cầu như thế, Trang có đáp ứng không?
Đoan
Trang: Em
nói không thể hứa hẹn điều gì. Với hệ thống luật pháp Việt Nam đầy những điều
mơ hồ, người viết và các nhà hoạt động rất khó mà không vi phạm pháp luật. Cho
nên, em nói thành thật với họ là em không hứa hẹn điều gì.
Trà
Mi: Có người
cho rằng được trở về an lành sau thành tích ‘chống phá’ nhà nước, không lọai
trừ khả năng có sự ‘thành khẩn với chính quyền’ . Phản hồi của Trang ra sao?
Đoan
Trang:
Không có ‘thành khẩn’ gì cả, em giữ đúng thái độ của một nhà báo thôi, không
nói điều gì mình không biết, không liên quan, không bình luận về người thứ ba.
Em chỉ làm đúng như thế.
Trà
Mi: Trong
thời gian tới, nếu có chuyện gì xảy ra, Trang có phương pháp tự vệ nào không?
Đoan
Trang: Em
nghĩ sẽ không có chuyện gì xảy ra vì em không phải là một nhân vật quá quan
trọng hay quá nguy hiểm hay quá có ảnh hưởng để họ đưa vào danh sách hạn chế.
Em nghĩ sẽ không có vấn đề gì xảy ra nên cũng không chuẩn bị gì.
Trà
Mi: Một
blogger được nhiều người biết đến và bị ‘để ý’ như Trang, ra nước ngoài rồi lại
quyết định trở về, Trang muốn nói gì với những người trẻ Việt Nam?
Đoan
Trang: Em
luôn muốn khuyến khích những người viết tới Việt Nam để trải nghiệm, chứng
kiến, viết, tham gia vào những hoạt động bảo vệ công lý ở Việt Nam, thúc đẩy
nhân quyền cho Việt Nam. Như vậy càng có nhiều vốn sống hơn cho người viết. Em
cảm thấy ở Việt Nam giờ có tâm lý ‘rã đám và bỏ cuộc’. Những chuyện chướng tai
gai mắt, sai trái trong xã hội, họ lờ đi. Họ chỉ lo làm ăn, tìm cách du học và
ở lại nước ngoài để đổi đời. Về góc độ xã hội, một nước có tâm lý như vậy phổ
biến thì Việt Nam sẽ mãi mãi như thế. Trong khi đó, việc đáng làm hơn là ở lại
để tìm giải pháp thay đổi tình hình thì không ai làm cả. Đó là tâm lý có hại
cho sự phát triển xã hội. Nếu ai đó có thể chia sẻ được suy nghĩ này thì em rất
mừng.
Trà
Mi: Cảm ơn
Trang đã dành thời gian cho cuộc trao đổi này.
No comments:
Post a Comment